در حوزه علمیه خواهران بخشی با عنوان معاونت پژوهش وجود دارد که به ساماندهی امر پژوهش در حوزه خواهران طلبه می‌پردازد. در رابطه با وضعیت پژوهش در میان خواهران طلبه با حجت‌الاسلام‌والمسلمین داود رجبی‌نیا؛ مدیرکل امور نخبگان و استعدادهای برتر معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه خواهران گفتگو کردیم.

- لطفاً توضیحاتی در خصوص ساختار پژوهشی حوزه علمیه خواهران بفرمایید.
حوزه علمیه خواهران یک نهاد نوپاست که تنها حدود 20 سال از تأسیس آن می‌گذرد. البته، خواهران طلبه در سراسر کشور مدارس علمیه داشتند اما مرکز مدیریتی که به‌صورت منسجم این مدارس را راهبری کند وجود نداشت. پس از تأسیس مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران نیز معاونت پژوهش تأسیس شد. این معاونت تلاش دارد مجموعه پایان‌نامه‌های خواهران طلبه در سطوح مختلف را ساماندهی کند. طرح و تصویب موضوع، تصویب طرح‌های اجمالی و تصویب طرح تفصیلی و امور دفاع از پایان نامه از دیگر فعالیت‌های این معاونت است. در همه استان‌ها نیز کارگروه‌های تخصصی برای امور پایان‌نامه‌ها در نظر گرفته شده است. توجه به موضوعات مبتلابه و نیازهای بومی و منطقه‌ای، راهبری پژوهش‌های دینی به سمت تولید دانش، مهارت‌آموزی پژوهشی و تربیت پژوهشگر و حمایت از تولید آثار پژوهشی طلاب پژوهشگر از دیگر وظایف معاونت پژوهشی است. وظیفه دیگر این معاونت شناسایی، جذب و به‌کارگیری استعدادهای برتر است که این کار از سال جاری آغاز شده است.

امکانات کم خواهران طلبه برای پژوهش
- تفاوت ساختار پژوهش در حوزه آقایان و خانم‌ها، چه به لحاظ موضوعی و چه به لحاظ کمیت و منابع در دسترس چگونه است؟
اهتمام ما بر این است که خواهران طلبه با وسعت نظر و امکانات بهتری بتوانند به امر پژوهش بپردازند. در استان‌ها امکانات اندکی در اختیار خانم‌هاست و ما با کمبود بودجه مواجه هستیم که این مساله اجازه نمی‌دهد خواهران، کتاب‌خانه‌ها و مراکز مجزا و امکانات مناسب‌تری داشته باشند اما به اندازه وسع خود تلاش داریم مراکز پژوهشی مختلفی در مدارس حوزه‌های علمیه خواهران پدید بیاوریم.

برگزاری جشنواره گروهی رشد ویژه خواهران طلبه
تا آبان ماه سال جاری 261 کانون پژوهشی، 55 انجمن پژوهشی، 509 هسته پژوهشی طلاب و 262 هسته پژوهشی اساتید را در سراسر کشور تشکیل داده‌ایم در حالی که این کار برای حوزه‌های علمیه برادران به این شکل صورت نگرفته است. ابتکاری که در 5 سال اخیر در حوزه‌های علمیه خواهران رقم خورده، برگزاری جشنواره گروهی رشد است که این جشنواره، ناظر بر تلاش‌های علمی و پژوهشی گروهی است و بیش از 700 گروه پژوهشی در سراسر کشور تحت عنوان این جشنواره فعالیت می‌کنند. جشنواره بانوی کرامت نیز به حوزه علمیه خواهران اختصاص دارد و به مقالات، پایان‌نامه‌ها و کتاب‌های برتر بانوان حوزه‌های علمیه می‌پردازد.

رونمایی از سامانه‌های ویژه حوزه علمیه خواهران
در رابطه با منابع مطالعاتی و ساختار پژوهش در حوزه خواهران به دو واقعه در هفته پژوهش اشاره می‌کنم. در این هفته از پایگاه جدید معاونت پژوهشی به نام «پویش» و سامانه کتابداری حوزه‌های علمیه خواهران رونمایی شد. برای اولین بار این سامانه که به‌صورت تحت وب طراحی شده دست‌کم 450 مدرسه در سراسر کشور را پوشش می‌دهد و خواهران می‌توانند به این وسیله از آخرین دستاوردهای علمی مطلع شوند و اگر نیاز به یک اثر پژوهشی داشته باشند دیگر لازم نیست برای خریداری آن اقدام یا به مرکز استان مراجعه کنند بلکه در شهر یا مدارس مجاور خود می‌توانند این کتاب را امانت بگیرند و در منزل خود رصد و پیگیری‌های لازم را انجام دهند. همچنین، با همت حوزه‌های علمیه خواهران کتاب‌خانه مرکزی در قم افتتاح شد که به آخرین دستاوردهای علمی دسترسی دارد و مأوایی برای خواهران طلبه است تا فعالیت‌های پژوهشی خود را انجام دهند.

آماری از پایان‌نامه‌های خواهران طلبه
- بیشتر پژوهش‌هایی که در حوزه‌های علمیه خواهران صورت می‌گیرد در چه موضوعاتی است؟
خواهران طلبه بیشتر در زمینه‌هایی مانند حوزه‌های مطالعات زنان، فلسفه، تفسیر، علوم قرآنی، مهدویت و سایر موضوعات که نیاز خواهران و جامعه اسلامی است به پژوهش می‌پردازند. در اینجا جا دارد به پایان‌نامه‌هایی که در سال‌های اخیر تدوین شده اشاره کنم. در بسیاری از مراکز آموزشی سطح دو (لیسانس) بدون پژوهش تمام می‌شود در حالی که در حوزه‌های علمیه خواهران، طلبه باید پایان‌نامه‌ای با عنوان تحقیق پایانی بنویسد و از آن دفاع کند. تا تابستان امسال خواهران طلبه در سطح دو حدود 37 هزار و 900 تحقیق پایانی ارایه دادند که این تحقیقات در زمینه‌های مختلف مانند علمی، فرهنگی، سیاسی، مطالعات زنان، کلام اسلامی و به‌ویژه موضوعات آسیب‌شناسانه بود.

در سطح سه (فوق لیسانس) نیز تا تابستان سال جاری از 95 هزار و 44 پایان‌نامه دفاع شده است. از این میان، 233 پایان‌نامه در نظام قدیم حوزه‌های علمیه یعنی قبل از تأسیس مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران دفاع شده است. چون مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران مرکز تازه تأسیسی است و سطح چهار (مقطع دکترا) به تازگی در برخی از مراکز علمیه راه‌اندازی شده تا تابستان سال جاری از 6 پایان‌نامه دفاع شد اما امیدواریم از سال آینده موضوعات بیشتری را برای سطح چهار داشته باشیم.

برگزاری نشست‌های علمی و پژوهشی توسط خواهران طلبه
- ارزیابی شما از عملکرد بانوان طلبه در حوزه پژوهش چیست؟ با توجه به امکاناتی که در اختیار بانوان طلبه بوده آیا توانسته‌اند همپای حوزه علمیه آقایان پیش بروند؟
ممکن است در برخی از بخش‌ها به دلیل رویکرد و سلایق و علایقی که در حوزه‌های علمیه وجود دارد رشد چندانی از خواهران طلبه ندیده باشیم اما خواهران طلبه در بسیاری از عرصه‌ها شگفتی‌ساز شدند. مثلا طی 8 دوره‌ای که جشنواره علامه حلی که جشنواره‌ای مشترک بین پژوهش‌های خواهران و براداران طلبه است، برگزار شده 3 هزار و 160 نفر خواهر طلبه در این جشنواره شرکت کرده‌اند. در همین جشنواره، در برخی از استان‌ها خواهران به مراحل نهایی رسیدند و حتی در برخی از عرصه‌ها تعداد آثاری که به مرحله نهایی رسید در مقایسه با بخش برادران بیشتر بود.

در مدارس علمیه خواهران از سال تحصیلی 92-91 تاکنون، هزار و 182 هم‌اندیشی و نشست علمی، 621 کرسی آزاداندیشی، 215 همایش علمی، هزار و 601 دوره مهارتی پژوهشی و 252 طرح پژوهشی انجام گرفته است. اگر از خواهران طلبه حمایت صورت گیرد می‌توانیم بخشی از این کرسی‌های آزاداندیشی را به سمت کرسی‌های نظریه‌پردازی سوق بدهیم. اساس برنامه‌های علمی و پژوهشی معاونت بر این است که سطح مهارتی خواهران طلبه ارتقا پیدا کند و این منابع انسانی بتوانند به نیازهای روز پاسخ دهند. امیدواریم با تأسیس مراکز علمی و پژوهشی در استان‌ها، خود استان‌ها بتوانند به شبهات و نیازهای علمی و پژوهشی خواهران پاسخ دهند.

تولیدات قرآنی خواهران طلبه
«سرمه سعادت» نیز یک سلسله از تولیدات علمی خواهران طلبه است که در حوزه قرآن و تفسیر کار می‌کنند. امسال از 18 اثر قرآنی تولید خواهران طلبه در موضوعات مختلف رونمایی شد که تعداد آثار به چاپ رسیده خواهران طلبه در موضوعات قرآنی در سال‌های اخیر را به 51 اثر رسانده است. همکاران ما در تلاش هستند برای سال آینده افزون بر حوزه مطالعاتی و نگارش آثار قرآنی وارد مباحث کلامی هم بشوند زیرا یکی از تهاجم‌هایی که به جوانان و کشور ما می‌شود در عرصه علمی و کلامی است. در حوزه زنان، زندگی دینی و سبک زندگی اسلامی نیز بانوان نقش بسیاری دارند. امیدواریم سال آینده اگر جذب امکانات صورت بگیرد با راهبری مدارس علمیه و خواهران فاضله بتوانیم به سوالات جدید و دغدغه‌های علمی خواهران سراسر کشور ورود کنیم.

- به لحاظ کمی آمار قابل توجهی در حوزه فعالیت‌های پژوهشی خواهران طلبه وجود دارد و در خبرها آمده بود که قرار است 60 درصد از بانوان طلبه به سمت فعالیت‌های پژوهشی هدایت شوند. ارزیابی شما از کیفیت پژوهش‌هایی که توسط خواهران طلبه صورت گرفته چیست؟
می‌توانیم این مساله را از دو جنبه مورد بررسی قرار دهیم. از سویی، به نسبت نیازهای بسیار زیاد جامعه خودمان و جامعه جهانی خروجی‌های علمی و پژوهشی توسط خواهران اندک است اما با توجه به امکاناتی که هم‌اکنون در اختیار خواهران طلبه وجود دارد این خروجی‌ها قابل توجه است. اگرچه به لحاظ کیفی این پژوهش‌ها قابل نقد است و با نقطه مطلوب فاصله داریم اما باید در نظر داشته باشیم که بسیاری از امکانات در اختیار برادران است و در بخش بانوان غفلت صورت می‌گیرد. جا دارد منابع مطالعاتی بیشتری در اختیار خواهران قرار بگیرد و مراکز علمی و پژوهشی ویژه‌ای برای خواهران اختصاص پیدا کند.

عرصه پژوهش عرصه‌ای متناسب با زنان است
ما باید اصل راهبری خواهران به سمت پژوهش را مبارک بدانیم. شاید خواهران با برخی از محدودیت‌ها مواجه باشند و در هر جایی نتوانند فعالیت‌های علمی خود را انجام دهند اما در معاونت پژوهش بر این باوریم که پژوهش از بهترین عرصه‌هایی است که خواهران طلبه می‌توانند به آن ورود کنند چون حتی در منزل هم می‌توانند به راحتی به تحقیق و پژوهش بپردازند. از سوی دیگر، خانم‌ها جزءنگرتر و دقیق‌تر هستند و به نسبت آقایان فراغت بیشتری دارند لذا عرصه پژوهش عرصه‌ای متناسب با زنان است. باید در این زمینه کار کیفی بیشتری صورت گیرد و خواهران هم خودشان را دریابند و در امور علمی و پژوهشی اهتمام بیشتری بورزند.

- اگر نکته تکمیلی باقی مانده است، بفرمایید.
ما از سال 1390، شعار «هر طلبه یک پژوهشگر» را محور فعالیت‌های معاونت پژوهش قرار دادیم و اهتمام همکاران ما در مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران تبیین و تحقق این شعار محوری بوده است. هر سال هم سعی کردیم نام‌گذاری هفته پژوهش در راستای همین شعار راهبردی باشد. در هفته پژوهش امسال شعار ما «هر طلبه یک اثر پژوهشی» بود. از سوی دیگر، امسال کار جدیدی را آغاز کردیم تا ساعاتی از زمان آموزش را به پژوهش اختصاص دهیم. در این راستا طی تعاملی که بین معاونت آموزش و پژوهش صورت گرفت قرار شد برخی از واحدها و ساعت علمی یک طلبه به‌صورت پژوهشی طی شود.

*منتشرشده در ویژه‌نامه زنان روزنامه صبح نو