در مقاله پیشین درباره مباحثه با شما سخن گفتیم. اینکه جایگاه و اهمیت مباحثه کجاست و چه فوائدی دارد.  در این نوشتار به بررسی علل و عواملی خواهیم پرداخت که در بهبود کیفیت مباحثه اثر گذارند.

یکی از عللی که باعث می شود بسیاری از طلاب پس از مدتی از مباحثه دلزده شوند:پویا و جذاب نبودن مباحثات است.

ممکن است مباحثه ای شرایط کامل خود را دارا باشد اما پویا نباشد. به عبارت دیگر مباحثه نیز از جمله کارهایی است که میتواند رشد کرده و به حد کمال خود برسد.

حال اینکه کیفیت مباحثه چطور بالا میرود و برای این کار چکار باید کرد از جمله مسائلی است که در این نوشتار به آن خواهیم پرداخت.
عوامل ارتقاء كیفیت مباحثه :

نمونه نیكوى مباحثه بستگى به عللى دارد كه برخى به عنوان عامل اصلى و بعضى تكمیلى آن باید مورد توجه قرار گیرد تا موجب ارتقاء كیفیت مباحثه و در نتیجه رشد صحیح و سریع علمى شود.

عوامل موثر درایجاد مباحثه عبارتنداز:

1 . فراگیرى و مطالعه درس
میزان و كیفیت مطالعه درس در مباحثه آن بسیار موثراست .اولین مرحله براى درس پیش مطالعه است .

پیش مطالعه درس استاد دست كم در مدت نیم ساعت كمك بسیار موثرى در فهم نقاط مشكل و مبهم درس كرده و آنرا بصورت سئوالات در ذهن مطرح مى كند.

این مطالعه اگر تنها از روى متن درس باشد زمینه مساعدى را در ذهن انسان براى جذب كامل مطالب و محتواى درس استاد فراهم مى كند.

دومین مرحله مطالعه مربوط به مباحثه همان درس مى باشد. دراین مرحله حداقل باید یادداشت هاى درس (جزوه درس ) و حواشى آن مرور شود و همچنین با برنامه ریزى و تقسیم كار به كمك مطالعات خارجى درس بر معلومات افراد مباحثه كننده و حجم مطالب علمى افزوده شود تاافراد با دست پر حاضر شوند.

این امر یكى از عوامل مهم مباحثه صحیح است كه بایستى مورد توجه قرار گیرد.

2.انتخاب هم مباحثه
درانتخاب هم مباحثه باید دقت بسیار به عمل آورده و تنها جنبه درسى آن مورد توجه نباشد بلكه تقوى اخلاق تعهد و شخصیت طرف مقابل را باید كاملا بررسى كرد و با بصیرت و آگاهى فردى را برگزید كه موجب رشد و كمال انسان در همه ابعاد گردد.

در آداب المتعلمین چنین آمده است : بر دانش پژوه است كه از مناظره باانساهاى كژاندیش بپرهیزد چه اخلاق و روحیات و تماس با چنین افرادى در روحیات انسان موثراست .

3 .رعایت مراحل مباحثه
در مطالعه سعى شود كه مراحل زیر بدقت مورد توجه قرار گیرد:

الف :ابتداء متن درس با رعایت دقیق ادبى واعراب گذارى بگونه اى قرائت گردد كه شنونده خلاصه مطالب واصول كلى آن را بخوبى دریابد.

مطالب درس ازخارج گفته شود:

توضیح مطالب خارج از متن كتاب باید بشكلى باشد كه مطالب بصورت محور بندى و دسته بندى شده در قالب سئوال و جواب بین افراد طرح شود. شیوه ورود و خروج در بحث بطوریكه از محل مناسبى شروع شده باشد و همه زوایاى آن را در بر بگیرد كمك موثرى در فهم دقیق مطالب مى نماید.افزون بر آن تكرار فرازهاى مهم درس بوسیله جمع مباحثه كننده در یادگیرى مطالب ما را یارى مى كند.

ج : سومین مرحله مباحثه تطبیق متن كتاب با آنچه از خارج متن گفته شده مى باشد و در صورتى كه كتاب به عربى نوشته شده ترجمه واژه به واژه آن (تحت اللفظى ) با رعایت تمام نكات مورد توجه مولف لازم است .

4 حاضر شدن بموقع در مباحثه
عدم رعایت این امر مهم موجب مسائلى مى شود كه در مجموع كیفیت مباحثه را كاهش مى دهد.

بى توجهى باصول و ضوابط مباحثه بى نظمى و سستى در تشكیل منظم مباحثه موجب كاهش تدریجى روحیه تلاش و شوق وانگیزه درسى مى شود چنانكه امام على[ ع] مى فرماید:اوصیكما… بتقوى الله و نظم امر كم 10 و بر عكس حاضر شدن به موقع و تشویق كردن یكدیگر بنظم و مطالعه قبلى در روحیه افراد وارتقاء كیفیت مباحثه بسیار موثراست .

علل تكمیلى
در كنار علل اساسى فوق عوامل دیگرى به عنوان تكمیل كننده هدف ما نقش دارنداهم این عوامل عبارتنداز:

لازم است مباحثه با درس استاد پیش برود زیرا با مرور زمان زوایا و نكات دقیق فراموش مى شود و در نتیجه تمام مطالب در خاطره نمانده تا در جلسه مباحثه درح گردد و دراطراف آن بحث شود از طرف دیگر چون درس بعدى استاد مكمل و براساس درس قبلى اوست .

1. مباحثه بایداز نظر موضوع هم آهنگ با درس باشد واز نظر زمانى باید پیش از شروع درس جدیدانجام پذیرد همچنین لازم است گفته شود: نباید مباحثه همزمان بااقامه نماز جماعت باشد كه این عمل توهین به فریضه نماز و برخلاف آرمان مقدس ماست .

2 .پرهیزاز مزاح  ولجبازى  و نپذیرفتن حرف دیگران اگر چه حق با شما باشد. دراین خصوص روایات متعددى  وارد شده است . زیرا مراء قلب را میرانده و حقایق را مجهول مى گذارد. سعى شود كه مطالب درس استاد روشن شود نه اینكه نظراشتباه یك طرف اثبات شود.  نباید گذاشت خودخواهى و خودمحورى بر فضاى مباحثه حاكم شود. و در صورت وجود چنین صفتى افراد مباحثه كننده همدیگر راارشاد وازاین صفت زشت برحذر دارند.

اگر هم مباحثه اى پس ازارشاد و تذكر باز هم به اشتباهات خود ادامه داد باید مباحثه را ترك كرد.

3 .در مباحثه همگى باید ضعف ها واشكالات یكدیگر را - نه با تندى و خشم - بلكه با مهربانى و بصورت دوستانه تذكر داده و حل كنند.

اگراحساس مى شود كه دوست هم مباحثه اى ما بدلائلى ازادامه مباحثه ناراضى است باید حتى المقدور سعى در حل مشكلات و ضعف ها كرد. درصورت وجود علت قابل قبول بهتراست آن فرد با كنار رفتن خود دوستش را در تصمیم گیرى آزاد بگذارد.

نباید بانگیزه استفاده از دوست سطح بالاتر موجب ناراحتى روحى او فراهم شود بلكه با پیدا كردن كسى كه هم سطح ما باشد مشكلات طرفین را حل نمائیم .

4.اداره كننده مباحثه نباید مسائل دوراز ذهن و بى ارتباط یا كم ارتباط با مطلب مورد مباحثه را مطرح كند. و نیز باید پاسخ به اشكالات پس از طرح تمام مباحث و روشن شدن اصل اشكال و سئوال باشد. عدم رعایت این اصل موجب مى شود كه دوستان مباحثه گر سئوال و ضرورت و حتى جواب آن را درك نكنند.