تبعید امام خمینی (ره) از تركیه به عراق
روز 13 مهر ماه 1344 حضرت امام خمینی (س) به همراه فرزندشان آیت الله حاج آقا مصطفی خمینی از تركیه به  كشور عراق تبعید شدند . علل عمده این تغییر محل  عبارت بود از : فشارهای مداوم جامعه مذهبی از داخل و خارج كشور ، تلاش رژیم برای عادی جلوه دادن اوضاع ، فشارهای جامعه مذهبی تركیه و از همه مهمتر فضای ساكت و سیاست ستیز آن ایام در حوزه نجف و وضعیت رژیم حاكم بر بغداد كه به تصور شاه می توانست  فعالیتهای امام خمینی (س) را محدود كند .

گفتگوی كوتاه امام با نماینده اعزامی عبدالسلام عارف رئیس جمهور عراق و رد پیشنهاد مصاحبه رادیو تلویزیونی از سوی امام از همان آغاز ثابت كرد كه او شخصیتی نیست كه اصالت مبارزه الهی خویش را وجه المصالحه رژیمهای حاكم بر بغداد و تهران قرار دهد . حضرت امام به منظور اصلاح و تغییر تدریجی شرایط در عراق و تربیت نسلی كه پیام و آرمان او را دریابند ، سلسله درسهای خارج فقه خویش را با وجود همه مخالفتها و كارشكنیها در مسجد شیخ انصاری نجف آغاز كرد . حوزه درسی ایشان كه تا زمان هجرت به پاریس ادامه داشت همواره به عنوان یكی از برجسته ترین حوزه های درسی نجف از لحاظ كیفیت و كمیت شاگردان شناخته می شد .

با تبعید امام خمینی (س) و قلع و قمع شدید مخالفین ، سیاه ترین دوران حكومت پلیسی شاه آغاز شد . در این سالها تلاش عمده ساواك به استناد اسناد و مدارك ، بر قطع ارتباط امام با مقلدین و جلوگیری از پرداخت شهریه و وجوهات شرعی به ایشان متمركز شده بود . در عین حال هدایت جریانات داخل دربار و حتی تعیین وزرا و امرای ارتش و تنظیم لوایح حساس دولتی نیز در سفارت آمریكا و در مواردی سفارت انگلیس صورت می گرفت . امام خمینی (س) در تمام دوران پس از تبعید ، علی رغم دشورایهای پدید آمده ، ارتباط خویش را با مبارزین حفظ نموده و آنان را در هر مناسبتی به پایداری در پیگری اهداف قیام 15 خرداد فرا می خواند . ایشان در 27 فروردین 1346 در نامه ای سر گشاده به امیر عباس هویدا . نخست وزیر شاه ، ضمن برشماری فجایع رژیم شاه ، نسبت به جبهه گیری شاه در برابر دولتهای اسلامی هشدار داد . همچنین در پیامی به مناسبت جنگ شش روزه اعراب و اسرائیل ، فتوای انقلابی خویش ، مبنی بر حرمت هر گونه رابطه تجاری ، سیاسی دولتهای اسلامی با اسرائیل و همچنین حرمت مصرف كالاهای اسرائیلی در جوامع اسلامی را صادر كرد كه لطمه ای جدی به روابط رو به توسعه شاه و اسرائیل وارد ساخت . اوایل سال 1448 اختلافات بین رژیم شاه و حزب تازه تأسیس بعث عراق بر سر مرز آبی دو كشور شدت گرفت . حزب بعث كوشید تا از دشمنی امام خمینی (س) با رژیم ایران در آن شرایط بهره گیرد و از سوی دیگر شاه مترصد بود تا استقلال نهضت امام را مخدوش جلوه دهد . اما امام خمینی (س) با هوشمندی در مقابل هر دو رژیم ایستاد و پیامی بر رد هر گونه مصالحه بین ایشان و حزب بعث را به اطلاع حسن البكر رئیس جمهور عراق رساند .

اكنون پس از چهار سال تدریس و روشنگری امام در نجف علاوه بر مبارزین داخل كشور ، مخاطبین زیادی در عراق ، لبنان و دیگر بلاد اسلامی نهضت امام را الگوی خویش می دانستند . حضرت امام سلسله درسهای خویش در باره حكومت اسلامی یا ولایت فقیه را در بهمن 1348 آغاز كرد . انتشار مجموعه این درسها در قالب كتابی با همین عنوان شور تازه ای به مبارزه می داد . در این كتاب دورنمای مبارزه و هدفهای نهضت ترسیم شده بود و مبانی فقهی ، اصولی و عقلی حكومت اسلامی و مباحث تئوریك مربوط به شیوه های حكومت اسلامی از زبان رهبری انقلاب ارائه می شد .

امام خمینی (ره) و استمرار مبارزه (1356 – 1350 )

نیمه دوم سال 1350 اختلافات رژیم بعثی عراق و شاه بالا گرفت و به اخراج و آواره شدن بسیاری از ایرانیان مقیم عراق انجامید .امام خمینی (س) طی تلگرافی به رئیس جمهور عراق شدیداً اقدامات این رژیم را محكوم نمود و حتی تصمیم به خروج ازعراق را داشتند كه اجازه خروج به ایشان داده نشد .

از سوی دیگر همزمان با افزایش تولید و بهای نفت از سال 1350 روابط تجاری و سیاسی ایران نیز با امریكا و اسرائیل گسترش پیدا كرد . در جریان جنگ چهارم اعراب و اسرائیل در حالیكه شاه بعنوان حامی مقتدر اسرائیل شناخته می شد  امام خمینی طی پیامی ( آبان 1352 ) بر وجوب حمایت مادی و معنوی ملل اسلامی از مبارزین فلسطینی فتوا داد .

اواخر اسفند سال 1353 شاه با تشكیل حزب درباری « رستاخیز » اعلام كرد كه تمام ملت ایران باید عضو این حزب شوند . امام خمینی بلافاصله طی فتوایی شركت در آن را بر عموم ملت حرام كردند . فتوای امام و برخی دیگر از علماء اسلام باعث شد رژیم شاه پس از چند سال رسماً شكست این حزب را اعلام كند . شاه در ادامه سیاستهای مذهب ستیز خود در اسفند 1354 وقیحانه تاریخ رسمی كشور را از مبدأ هجرت پیامبر اسلام به مبدأ سلطنت شاهان هخامنشی تغییر داد و بار دیگر با فتوای امام به حرمت استفاده از این تاریخ و استقبال مردم ، رژیم شاه ناگزیر از لغو این تاریخ در سال 1357 شد .

سرانجام با امضای موافقنامه 1975 در الجزایر ، خصومتهای دو رژیم ایران و عراق كه به زیان ثبات مورد نظر آمریكا در خلیج فارس ارزیابی شده بود ، پایان یافت ، این توافق شرایطی به مراتب دشوارتر از گذشته در مسیر مبارزات امام خمینی (س)  پدید می آورد . علی رغم كمكهای مالی گسترده شاه به جمهوریخواهان در جریان انتخابات ریاست جمهوری آمریكا ، دموكراتها به كاخ سفید راه یافتند ( 1355 ) . متعاقب سیاست های حزب دموكرات ، شاه در ایران سیاست « فضای باز سیاسی » را اعلام و دست به تغییرات ظاهری و جابجایی مهره ها زد . گرچه اسناد و مدارك نشان می دهد كه هیچگونه تغییری در روند حمایتی همه جانبه آمریكا از شاه بروز نكرده و شاه همچنان عامل اساسی برای حفظ منافع آمریكا در منطقه خلیج فارس به شمار می رفت .

اوج گیری انقلاب اسلامی در سال 1356 و قیام مردم
شهادت آیت الله حاج آقا مصطفی خمینی در اول آبان 1356 ، نقطه آغازی بر خیزش دوباره حوزه های علمیه و قیام جامعه مذهبی ایران بود . امام خمینی (س) در همان زمان به گونه ای شگفت این واقعه را از الطاف خفیه الهی نامید . رژیم شاه با درج مقاله ایی توهین آمیز علیه امام در روزنامه اطلاعات انتقام گرفت . اعتراض به این مقاله ، به قیام 19 دی ماه قم در سال 56 منجر شد و البته در شرایطی كاملاً متفاوت با 15 خرداد سال 42 در سراسر كشور همگانی شد .

مانورها و ترفندهای سیاسی و نظامی شاه با صدور بیانیه های افشاگرانه امام خمینی و دستورالعملهای مبارزاتی ایشان خنثی می شدند . جایگزینی یك تكنوكرات غربزده به نام جمشید آموزگار به جای هویدا نخست وزیر 13 ساله شاه ، كمكی به حل بحران رژیم نكرد شریف امامی كه یكی از پیشكسوتان جریان استعماری فراماسونری در ایران بود با شعار « دولت آشتی ملی » روی كار آمد در زمان دولت او بود كه كشتار بی رحمانه مردم بوسیله نیروهای نظامی در میدان شهدا ( ژاله ) تهران در روز 17 شهریور اتفاق افتاد امام خمینی (س) نهضت خویش را بر اساس تقدم انقلاب فرهنگی و آنگاه دست زدن به انقلاب و تحول اجتماعی به وسیله خود مردم رهبری می كرد . در انقلاب اسلامی ایران ، مساجد و مراكز مذهبی پایگاه اصلی حركت و تجمع مردم بود . احزاب و جمعیتهای سیاسی ایران هیچگاه به عنوان یك جریان موثر در تعیین و تغییر مسیر مبارزات ملت ایران شناخته نمی شدند و ناگزیر از دنباله روی حركت وسیع و بسیار  شتابان مردم بودند .

هجرت امام خمینی (ره) از عراق به پاریس
در دیدار وزرای خارجه ایران وعراق در نیویورك تصمیم به اخراج امام خمینی (س) از عراق گرفته شد . روز 12 مهر 1357 امام خمینی (س) نجف را به قصد مرز كویت ترك گفت دولت كویت با اشاره رژیم ایران  از ورود امام به این كشور جلوگیری كرد حضرت امام خمینی پس از مشورت با فرزندشان ( حجت الاسلام حاج سید احمد خمینی ) تصمیم به هجرت به پاریس گرفتند و در روز14 مهر ایشان وارد پاریس شده  و دو روز بعد در نوفل لوشاتو مستقر شدند ایشان در طول اقامت 4 ماهه خویش در پاریس طی مصاحبه ها و دیدارهای مختلف دید گاههای خویش را پیرامون  حكومت اسلامی و  هدفهای آتی نهضت برای جهانیان بازگونمودند .

دولت شریف امامی دوماه بیشتر دوام نیاورد . شاه ریاست كابینه را به دولت نظامی « ازهاری » سپرد كشتارها رو به فزونی نهاد اما تأثیری در قیام مردم نداشت . راهپیمائی های گسترده و میلیونی در روز تاسوعا و عاشورا در تهران و دیگر شهرها برگزار شد كه به رفراندم غیر رسمی مردم علیه سلطنت شاه شهرت یافت . شاپور بختیار آخرین مهره آمریكا بود كه برای تصدی پست نخست وزیری به شاه پیشنهاد شد متعاقب آن ژنرال هایزر ( معاون فرماندهی سازمان ناتو ) برای جلب حمایت نظامیان و سامان دادن به دولت به تهران آمد . پیامهای امام خمینی (س) مبنی بر وجوب ادامه مبارزه  ، طرحهای رژیم را نقش بر آب ساخت امام خمینی (س) در دی ماه 57 شورای انقلاب را تشكیل داد . شاه نیز پس از تشكیل شورای سلطنت و اخذ رای اعتماد برای كابینه بختیار در روز 26 دی ماه از كشور فرار كرد .

منبع: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی

تنظیم برای تبیان: عطاالله باباپور

صفحات: 1· 2