1. آداب ازدواج
الف- باید چگونه زنی انتخاب کرد؟
امام صادق علیه‌السلام، زن را به گردن‌آویزی تشبیه کرده‌اند که موجب فخر و زینت است؛ پس باید در انتخاب آن نهایت دقت را داشت، اما در این نگاه آنچه که مطرح است، در درجه اول کفویت است، چنان‌چه رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم توصیه می‌کنند به کفو و مثل خود دختر بدهید و از کفو و مانند خود دختر بخواهید. در این نگاه، زیبایی از اهمیت چندانی برخوردار نیست و گاه حتی مذموم است؛ چنان‌چه امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند هرکس زنی را به خاطر حسن و زیبایی ظاهر یا ثروتش انتخاب کند، از هر دو محروم خواهد ماند، اما اگر به خاطر دین‌داری و درستکاری زنی را انتخاب کند، خداوند مال و زیبایی را نیز روزی او خواهد کرد.
پیامبر، مهربانی‌ها ویژگی‌های یک زن کامل را چنین شرح می‌دهند: بهترین زنان شما زنی است که با همسرش دوست باشد و عفت پیشه کند، زیبایی و طراوت خود را بر همسرش عرضه دارد و در برابر بیگانگان عفیف باشد و از تمکین همسرش سر باز نزند.
ب- قدم به قدم تا ازدواج
روزی که امیرالمؤمنین علیه‌السلام برای خواستگاری و ازدواج توصیه می‌کنند، روز جمعه است. امام صادق علیه‌السلام هم به خواستگار سفارش می‌کنند که 2 ركعت نماز خوانده و خداوند را حمد و ثنا گوید و بعد این دعا را بخواند: «اَللّهُمَّ اِنّى اُريدُ انْ اَتَزَوَّجُ فَقَدّرْلى مِنْ اِلنّسآءَ اَعَفَّهُمَّ فَرْجَا وَاَحْفَظَهُمَّ لى فى نَفْسِها وَ مال وَ اَوْسَعْهُنَّ رِزْقَا وَاَعظَمَهُمَّ بَرَكَةً وَ قَدّرْ لى وَلَدا طيّبا تَجْعَلَهُ خَلَفا صالِحا فى حَيوتى وَبَعْدَ مَوْتى».
در مرحله بعد، مراسم عروسی است. رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم طعام دادن برای ازدواج را از سنن پیامبران دانسته‌اند و خود نیز عمل‌کننده به این سنت بودند.
در توصیه‌هایی که برای شب اول ازدواج شده است، در حدیثی صحیح از امام باقر علیه‌السلام آمده است که زن و مرد هر دو وضو گرفته و دو رکعت نماز بخوانند و حمد الهی را گفته و بر پیامبر و خاندانش درود فرستند و بعد مرد این دعا را خوانده از همسر و اطرافیان بخواهد که آمین گویند: «اَللّهُمَّ ارْزُقْنى اءلْفَها وُ وُدَّها وَ رضاها وَ ارْضِنى بِها وَاجْمَعْ بَيْنَنا بِاَحْسَنِ اِجْتِماعٍ وَ اَنَسَ اِئْتِلاف فَاءَنَّكَ تُحِبُّ الْحَلالَ وَ تَكْرَهُ الْحَرامَ».
در حدیثی از امام صادق علیه‌السلام نیز نقل شده است که در این شب دست بر پیشانی عروست بگذار و رو به قبله بنشین و با خداوند عهد ببند و دعا کن: «اَلّلهُمَّ بِاَمانَتِكَ اَخَذْتُها وَ بِكَلِماتِكَ اِسْتَحْلَلْتُها فَاِنْ قَضَيْتَ لى مِنْها وَلَدافَاجْعَلْهُ مُبارَكا تَقيا مِنْ شيعَةِ آلِ مُحَمَّدٍ وَلا تَجْعَلْ لِلشَّيطانِ فيهِ شَرَكا وَلانَصيبا».
و این‌گونه است که لحظه لحظه زندگی، رنگ و بویی الهی به خود می‌گیرد و در مرحله به مرحله انتخاب، حضور خدا و جلب رضایت او را در نظر خواهی داشت.
ج- حقی که همسر بر من دارد
مردان، باید حدی از حساسیت و حسادت زنان را درک کنند؛ چراکه امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند: حسادت زنان از علاقه زیاد ایشان به همسرانشان است و این علاقه با عبارتی آسان از سوی مرد مستحکم خواهد شد؛ چنان‌چه رسول مهربانی صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم گفته‌اند: دوستت دارمی که مرد به همسرش می‌گوید، هرگز از دل او بیرون نخواهد رفت.
اما در مسیر زندگی، طرفین حقوقی بر گردن یکدیگر دارند؛ چه زن و چه مرد، که آشنایی با آنها نه تنها موجب اطمینان خاطر هر دو طرف خواهد بود که رضایت الهی را نیز در پی خواهد داشت. پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم در جواب زنی که از ایشان سؤال کردند، حق شوهر بر زن را، اطاعت شوهر، خروج با اذن او، روزه مستحبی با رضایت او، صدقه دادن با اذن او، تمکین بی‌چون و چرا دانستند و حق زن بر شوهر را رفتار نیکو با او، تأمین خوراک و پوشاک و اسباب زینت او و بخشندگی عنوان کرده‌اند.
در متن احادیث صبر زن بر آزار و حتی غیرت شوهر، جهاد او عنوان شده و از طرفی نیز مردان در رعایت حق زنان، از غضب خداوند، انذار داده شده‌اند.
شخصى نزد پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم آمده و از همسرش تعریف کرد و گفت: همسری دارم که به محض ورود به خانه، به استقبالم می‌آید و هنگام خروج، تا درب خانه بدرقه‌ام می‌کند؛ هنگام غصه و غم، دلداری‌ام داده و می‌گوید اگر برای روزی غم می‌خوری، خدا روزی ما و دیگران را تکفل کرده است. اگر برای آخرت غم می‌خوری هم خداوند غمت را خواهد زدود. رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم با شنیدن این سخنان فرمودند: خداوند در میان مردم کارگزارانی دارد که این زن از جمله آن کارگزاران است و نیمی از ثواب شهدا را خواهد برد. این حدیث، ترسیم نوع صحیح برخورد یک زن با مشکلات مرد زندگی‌اش است؛ برخوردی خدامحورانه و در عین حال محبت‌آمیز.
در کنار این نوع برخوردها و توصیه‌ها، مذمت‌هایی نیز در مورد رفتار نادرست مردان بیان شده است. در حدیثی معتبر از امام صادق علیه‌السلام نقل شده است که زن عثمان بن مظعون، خدمت رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم رسید و از همسرش گلایه کرد که او روزها روزه می‌گیرد و شب‌ها را به نماز می‌ایستد و به این خاطر نزد من نمی‌آید. رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم عصبانی شده و خطاب به عثمان گفتند: اى عثمان! خدا مرا برای رهبانيت نفرستاده، بلکه به دینی آسان فرستاده است، من روزه مي‌گيرم و نماز مي‌خوانم و با زنان خود نیز نزديكى مي‌كنم؛ هركس بر دين من است، باید به سنت من عمل کند و ازدواج با زنان، از سنت‌های من است.
2. آداب پوشش و آراستگی
الف- لباس زیبای من
بر طبق احادیث معتبر، آراستگی و لباس زیبا پوشیدن، اگر از مال حلال باشد، خشنودی خداوند را به دنبال خواهد داشت؛ چراکه در حدیثی آمده است که هرگاه خداوند به بنده‌ای نعمتی می‌دهد، دوست دارد اثر آن نعمت را در او ببیند، اما با این وجود، مسلم است که در صورت نداشتن استطاعت، باید قناعت پیشه کرد.
در توصیه‌هایی که برای پوشش شده، آمده است که بهترین رنگ‌ها رنگ سفید است و بعد از آن زرد و سبز و سرخ نيم‌رنگ و كبود و عدسى. رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم فرمودند جامه سفید بپوشید که نیکوترین و پاکیزه‌ترین رنگ‌هاست.
در حدیثی از امام باقر علیه‌السلام نقل شده است که زمانی که جامه‌ای نو بر تن می‌کنید، این دعا را بخوانید «اَللّهُمِّ اجْعَلْهُ ثَوْبَ يُمْنِ وَتُقى وَبَرَكَةَ اللّهُمَّ ارْزُقْنى فيهِ حُسْنَ عِبادَتِكَ وَ عَمَلاً بِطاعَتَكِ وَاَداءَ شُكْرَ نِعْمَتِكَ اَلْحَمْدُلِلّهِ الَّذى كَسانى ما اُوارى بِهِ عَوْرَتى وَاَتَجَّمَلُ بِهِ فى النّاسِ».
از اميرالمؤمنين علیه‌السلام نیز نقل شده است که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم، چنین دعا می‌کردند: «اَلْحَمْدُلِلّهِ الِّذى كَسانى مِنَ الْلّباسِ ما اَتَّجِمَّلُ بِهِ فى النّاسِ اَللّهُمَّ اجْعَلْها ثِيابَ بَرَكَةٍ اَسْعى فيها لِمَرْضاتِكَ وَ اَعْمُر فَيه مَساجِدَكَ».
تعداد لباس، چندان مهم نیست، اما نحوه استفاده از آن به شدت مورد توجه قرار گرفته است. چنان‌چه اسحاق بن عمار از امام صادق علیه‌السلام در مورد تعداد زیاد لباس مؤمن سؤال کرد که آیا اسراف است؟ و حضرت فرمودند: اين اسراف نيست؛ اسراف آن است كه جامه مهمانی را به جای جامه‌ای که باید در وقت بپوشند، بپوشی. و در نقلی دیگر بیان کرده‌اند: بیشترین اسراف آن است که لباس خانه را بیرون خانه بپوشی.
اما زنان باید در نوع پوششان دقت بیشتری داشته باشند؛ امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند سزاوار نيست زن مسلمان پیراهنی نازک و بدن‌نما به تن کند. و از امام باقر علیه‌السلام نقل شده است که مقنعه حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها به قدری بلند بود که تا روی بازوی آن حضرت نیز می‌رسید.
در مورد نحوه پوشیدن کفش نیز به سندهای معتبری از امام باقر و امام صادق علیهماالسلام آمده است که ابتدا کفش پای راست را بپوشید و این دعا را بخوانید: «بِسْمِ اللّه وَبِاللّهِ وَ الْحَمْدُلِلّهِ اَلّلهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ اَلّل هُمَّ وَطّىْء قَدَمى فى الدُنيا وَاْلاخِرَةِ وَ ثَبّتْهُما عَلَى الاَيمانِ وَلاتُزَلْزِلْهُما يَوْمَ زِلْزِلَةِ اْلاَ قَدام اَلّلهُمَّ وَقِنِى مِند جَميع اْلافاتِ وَالْعاهاتِ وَمِنَ اْلاَذى»؛ و در هنگام خارج کردن، ابتدا پای چپ را خارج کرده و بخوانید: «اَلّلهُمَّ فَرِّجْ عَنى كُلَ غَمٍّ وَهَمّ وَلا تَنْزَعْ عَنّى حُلَّةَ الاْيمان».
ب- زیورآلاتم را چگونه انتخاب کنم؟
آراستگی از نکات مورد تأکید دین است و مؤمن را به ظاهر مناسب او می‌شناسند. در همین رابطه در حديثی خطاب به مردان آمده که سزاوار نیست زنان خود را بی‌زینت نگاه دارند، حتی به یک گردنبند.
در روایات بر انگشتر به دست راست کردن توصیه شده است و در مورد نوع انگشتر و فواید هر یک از انواع آن نیز روایات فراوانی وارد شده است. ضمن این‌که طبق اقوال، رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم از انگشتر در انگشت شهادت و انگشت ميان کردن نهی کرده‌اند؛ و امام صادق علیه‌السلام نیز فرمودند که انگشتر را در بند پایين انگشت قرار دهید؛ و در نقلی انگشتر در میانه انگشت کردن، عمل قوم لوط دانسته شده است.
بر اساس آنچه در فقه‌الرضا علیه‌السلام آمده بهتر است در وقت انگشتر در دست كردن بگوییم: «اَلّلهُمَّ سُمْنى بِسيماءِ اْلايمانِ وَاخْتمْ لى بِخَيْرٍ وَاجْعَلْ عاقِبَتى اِلى خَيْرِ اِنّكَ اَنْتَ الْعَزيزُ اْلاَكْرَمُ».
سرمه، از دیگر زیورآلاتی است که در روایات به منافع آن اشاره شده است؛ امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند: سرمه کشیدن در شب برای چشم مفید است و در روز زینت است؛ سرمه موجب رویش موی مژه می‌شود و بینایی را زیاد می‌کند.
از امام رضا علیه‌السلام نقل شده است که برای کشیدن سرمه، میل را به دست راست بگیر و بسم‌الله بگو و زمانی که آن را به چشم می‌کشی بگو: «اَلّلهُمَّ نَوّرْ بَصَرى واجْعَلْ فيه نُورا اءُبْصِرُبِهِ حَقَّكَ وَاهْدِنى اِلى طَريقِ الْحَقِّ وَ ارْشُدْنى اِلى سَبيلِ الرَّشادِ اَلّلهُمَّ نَورْ عَلَىَّ دُنياى وَ آخِرَتى».
حنا، دیگر زینت مورد سفارش دین است و زینت مو و سر و دست زنان با خضاب، از سنت‌ها دانسته شده و سفارش‌های فراوانی در مورد آن در روایات آمده است.
ج- نظافت، نیمی از ایمان
تمیزی و پاکیزی، از ایمان نشأت می‌گیرد و در روایات عطر و بوى خوش از اخلاق پسنديده پيغمبران عنوان شده است؛ چنان‌چه نقل شده است، پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم، هزینه‌ای که برای عطر می‌فرمودند، بیش از هزینه خوراکشان بود.
امام صادق علیه‌السلام فرمودند: نماز كسي كه خوشبو باشد بهتر از هفتاد نمازی است كه بى‌بوی خوش باشد. البته در استفاده از عطر برای زنان تذکراتی داده شده است؛ مانند این‌که اميرالمؤمنين علیه‌السلام فرمودند زن مسلمان بايد پيوسته براى شوهر، خود را خوشبو كند؛ و به فرموده نبی گرامی اسلام، اگر زنی با بوی خوش از خانه خارج شود، لعنت الهی را تا زمان بازگشت به خانه به همراه خواهد داشت. ایشان در توصیف عطر زنان فرمودند عطر زنان باید رنگی آشکار و بویی مخفی داشته باشد، برخلاف عطر مردان.
ضمن آن‌که در میان عطرها، بر گلاب توصیه شده و گفته شده است پاشیدن گلاب بر صورت پریشانی و حال بد را برطرف می‌کند.
4. آداب خانه
الف- خانه زیبای من
مرد خانه، باید نهایت تلاش خود را برای تهیه خانه‌ای مناسب اهل خانه، انجام دهد؛ خانه‌ای فراخ و راحت. در حدیثی از امام صادق علیه‌السلام آمده که لذت دنیا در بزرگی خانه و فراوانی دوستان است. رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم نیز ولیمه و مهمانی برای خرید خانه را از سنت‌های نیکو دانسته‌اند.
اما برای زیبایی خانه تهیه‌شده، لوازمی لازم است که در مورد برخی از آنها نقل‌ها و روایاتی وجود دارد. فرش‌کردن خانه، نکته‌ای است که در زیبایی آن تأثیر فراوانی دارد. در نقلی از امام صادق علیه‌السلام بر سه فرش در خانه اشاره شده است: فرشی برای مرد، فرشی برای زن و فرشی برای مهمان.
حتی در روایات آمده است که زمانی، عده‌ای نزد امام باقر علیه‌السلام آمدند و دیدند که خانه ایشان، تزیین شده و فرش‌های زیبایی نیز گسترده شده است. این برخلاف سیره سنت سادگی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و امیرالمؤمنین علیه‌السلام نیست؛ چراکه هم ایشان روز دیگری خدمت حضرت رسیدند و دیدند که ایشان در خانه‌ای ساده و بر روی تکه‌ای حصیر نشسته‌اند و در جواب نگاه کنجکاو یارانشان فرمودند خانه‌ای که دیروز دیدی، خانه همسرم بود و همه آنچه که بود، متعلق به او و ديروز روز او بود.
در همین زمینه از امام سجاد علیه‌السلام نقل شده که در جواب آنانی که به حضرت گفتند در خانه شما چیزهایی است که به نظر برازنده شما نیست، فرمودند: ما مهریه زنانمان را به ایشان می‌دهیم تا هرچه که می‌خواهند برای خود خریده و استفاده کنند.
نکته دیگری که در زیبایی خانه اثرگذار است، روشنایی خانه است. رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم می‌فرمایند کراهت دارد که فردی داخل خانه تاریک شود، مگر آن‌که در مقابل او چراغی روشن شود. امام صادق علیه‌السلام نیز می‌فرمایند در هنگام روشن کردن چراغ این دعا را بخوانید: «اَللّهُمَّ اجْعَلْ لَنا نُورًا نَمْشى بِهِ فى النّاسِ وَلا تَحْرِمْنا نُورَكَ يَوْمَ نَلْقاكَ وَاجْعَلْ لَنا نُورًا اِنَّكَ نُورٌ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ» و چون چراغ را خاموش كند، اين دعا بخوان: «اَللّمَّ اَخْرِجْنا مِنَ الظُّلُماتِ اِلَى النُّور» ایشان در نقلی فرموده‌اند که روشن كردن چراغ پيش از غروب آفتاب پريشانى را بر طرف مي‌كند، اما از سویی نیز بر جلوگیری از اسراف در این زمینه سفارشات مکرری صورت گرفته است. امام صادق علیه‌السلام فرمودند چهار چيز است كه ضايع مي‌شود و كسى با آنها منتفع نمی‌شود؛ یکی از این چهارچیز، روشن کردن چراغ در روشنایی است.
مجموعه این روایات بدین معناست که زیبایی خانه لازم است، اما در حد اعتدال. ضمن آن‌که هر کسی حق دارد از مال حلال و روزی خود، بهترین استفاده را داشته باشد.
ب- عبادتگاهی در میانه خانه
نقل شده است که امیرالمؤمنین علیه‌السلام در خانه خود حجره‌ای را برای نماز اختصاص داده بودند که شب‌هنگام، به آنجا رفته و نماز می‌گذاردند.
در حدیث دیگری نیز آمده است که حضرت به مسمع نوشتند، دوست دارم مکانی را در خانه‌ات برای نماز قرار دهی و جامه‌ای خاص برای آن اختصاص دهی.
این توصیه‌ها در کنار سفارشات مکرری در زمینه تلاوت قرآن و نورانی ساختن خانه با نور قرآن، یادآور این نکته است که اسلام در تک‌تک لحظات فردی و اجتماعی حیات آدمی جریان دارد و یکی از موجبات برکت در خانه همین یادها و نیایش‌ها و تلاوت‌هاست.
ج- زمانی که داخل خانه یا از آن خارج می‌‌شوم
روایات و ادعیه‌های گوناگونی برای ورود و خروج منزل وارد شده است که به برخی از مواردی که علامه مجلسی بیان داشته‌اند، اشاره می‌کنیم.
در حديث صحيح از امام رضا علیه‌السلام آمده است، هنگام خروج از منزل بگو: «بِسْمِ اللّهِ امَنْتُ بِاللّهِ تَوَكَّلْتُ عَلَى اللّهِ ماشاءَ اللّهُ لاحَوْلَ وَلاقُوَّةَ اِلاّ بِاللّهِ».
امام صادق علیه‌السلام نیز فرمودند هنگام بیرون آمدن از خانه، 10 مرتبه سوره توحید را بخوان تا زمان بازگشت به خانه تحت حمایت الهی قرار گیری. ایشان در هنگام خروج، این دعا را می‌خواندند: «اَللّهُمَّ بِكَ خَرَجْتُ وَلَكَ اَسْلَمْتُ وَبِكَ امَنْتُ وَعَلَيْكَ تَوَكَّلْتُ اَللّهُمَّ بارِكْ لى فى يَوْمى هذا وَارْزُقْنى فَوْزَهُ وَفَتْحَهُ وَنَصْرَهُ وَطَهُورَهُ وَ هُداهُ وَبَرَكَتَهُ وَاصْرِفْ عَنّى شَرَّهُ وَشَرَّ مافيهِ بِاسْمِ اللّهِ وَبِاللّهِ وَللّهُ اَكْبَرُ وَالْحَمْدُ للّهِ رَبِّ الْعالَمينَ اَللّهُمَّ اِنّى خَرَجْتُ فَبارَكْ لى فى خُرُوجى وَانْفَعْنى بِهِ».
در نقلی از امام باقر علیه‌السلام نیز این‌گونه آمده است: «بِسْمِ اللّهِ حَسْبِىَ اللّهُ تَوَكَّلْتُ عَلَى اللّهِ اَللّهُمَّ اِنّى اَسْاءَلُكَ خَيْرَ اُمُورى كُلِّها وَاَعُوذُ بِكَ مِنْ خِزْىِ الدُّنْيا وَعَذابِ الاْخِرَةِ».
اما برای ورود به خانه از امیرمؤمنان علیه‌السلام روایت شده است که هرگاه قصد ورود به خانه را داشتی، سوره توحید را بخوان و زمانی که داخل خانه شدی، بر اهل خانه سلام کن و اگر کسی در خانه نبود بگو: «السلام علينا من ربنا».
منبع: مهرخانه
صفحات: 1· 2
