1. نکات کلی رفتاری
الف- مدارا و بردباری: زندگی یعنی برخورد و تعامل با مردم. در این میان ممکن است بحران‌ها و مشکلاتی هم به‌وجود بیاید. در چنین شرایطی اولین توصیه، مدارا و پرهیز از تندی و عتاب است. امام محمدباقر علیه‌السلام در این‌باره توصیه می‌کنند: «خداوند اهل مداراست و مدارا را دوست دارد و به اهل مدارا عطا می‌کند آنچه را که به اهل عتاب و رفتار خشن عطا نمی‌کند» (1).

امام علیه‌السلام توصیه دیگری مبنی بر لزوم بردباری نیز دارند و می‌فرمایند: «همانا خداوند انسان باحيا و بردبار را دوست دارد؛ كسي را كه باحيا، بردبار، پاكدامن و بازدارنده از حرام باشد» (2).

ب- صله‌رحم: امام علیه‌السلام بر ارتباط داشتن با دوستان و خویشاوندان اصرار داشته و آن را از لذت‌ها و خوبی‌هایی که در زندگی دنیا وجود دارد، می‌شمارند و می‌فرمایند: «خوبي دنيا جز در پيوند با برادران و آشنايان نيست» (3).

2. خانواده
خانواده، رکن جامعه است. باید درست ساخت و استوار به پیش رفت.

الف- انتخاب همسر: مسلماً اولین ضامن بقای زندگی مشترک، انتخاب صحیح همسر مناسب است. همسری که به توصیه امام باقر علیه‌السلام دینداری و اخلاق خوش او، بهترین و کافی‌ترین ملاک‌هاست.

امام علیه‌السلام در این زمینه به نقلی از مردی که خدمت پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم رسید و در مورد ازدواج خود کسب اجازه کرد، اشاره کرده و می‌فرمایند که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم به او فرمودند: آری ازدواج کن و بر تو باد به زنان متدین، خدا خیرت دهد! (4) و خود امام علیه‌السلام در توصیه‌ای در این‌باره می‌فرمایند: «با کسی که از اخلاق و دینش رضایت دارید ازدواج کنید، خودداری شما از وصلت با او، باعث فتنه و فساد بزرگ در جامعه می‌شود» (5).

ب- برخورد با همسر: نکته اولیه و اساسی در برخورد همسران، رعایت احترام و خوش‌رفتاری با یکدیگر است. امام محمدباقر علیه‌السلام در این زمینه می‌فرمایند: «هرکس با خانواده‌اش خوش‌رفتار باشد، بر عمرش افزوده می‌شود» (6). و در نقلی دیگر فرموده‌اند: «گرامى‌ترين شما نزد خدا، كسى است كه بيشتر به همسر خود احترام بگذارد» (7).

دومین نکته‌ای که در امتداد خوش‌رفتاری و نشانه عملی برای آن به‌شمار می‌رود، آراستگی زوجین است. امام علیه‌السلام در این زمینه، بیشترین توصیه را به زنان داشته و می‌فرمایند: «زن شوهردار سزاوار نیست خود را بدون آرایش گذارد، اگرچه با یک گردنبند باشد؛ شایسته او نیست که دستش ولو با اندکی حنا بدون زینت باشد، هر چند او زن پیر و کهن‌سال باشد» (8). و برای این آرایش برای همسر، حدی قائل نشده و می‌فرمایند: «زن آزاد است به هر شکلی که می‌تواند خود را برای شوهرش آرایش کند» (9).

در عبارات امام علیه‌السلام، جلب رضایت همسر و کمک به او دیده می‌شود، عباراتی مانند: «هيچ شفيعى براى زن نزد پروردگارش نجات‌بخش‌تر از رضايت شوهرش نيست» (10)، یا «هر زنی که به شوهرش قدری آب آشامیدنی بدهد، پاداش آن از عبادت یک ساله بالاتر است» (11)، اما این بدان معنا نیست که امام علیه‌السلام به سختی و مشقت این دیدگاه برای زنان توجه ندارند و تنها به دنبال کسب رضایت مردان هستند؛ چراکه خود ایشان در نقلی دیگر بر دشواری‌های زندگی مشترک توجه داشته و اجر و پاداش تحمل زنان را با جهاد مردان برابر دانسته و می‌فرمایند: «به راستي که خداوند عزوجل بر زنان و مردان جهاد را واجب کرده است، اما جهاد مردان آن است که مال و خون خود را بذل کنند تا در راه خدا کشته شوند و جهاد زن آن است که در مقابل دشواري‌هاي زندگي همسرش صبر کند» (12).

امام علیه‌السلام حتی به چگونگی برقراری ارتباط زناشویی درست نیز اشاره داشته و توصیه‌هایی در این زمینه بیان کرده‌اند؛ توصیه‌های زمینی و آسمانی. ایشان سفارش می‌کنند: «به همسرت سفارش کن قبل از آمدن به خلوتگاه وضو بگیرد و تو نیز قبل از وضو ساختن، کنار همسرت برای آمیزش قرار مگیر» (13)، و به زنان توصیه‌هایی دارند که از منظر روان‌شناسی نیز مورد تأیید قرار گرفته است، آن‌جا که می‌فرمایند: «بهترین زن مسلمان کسی است که وقتی با شوهرش خلوت می‌کند، بی‌شرم و بی‌حیا باشد. وقتی لباسش را درمی‌آورد، شرم و حیا را نیز از خود بیرون کند و وقتی که بعد از آمیزش با شوهر لباسش را می‌پوشد، شرم و حیا را بر تن کند» (14).

ج- تربیت فرزند: امام باقر علیه‌السلام در مورد شیوه تربیتی فرزندان به نکات ظریفی اشاره دارندکه نشان از تأثیرگذاری آن امور بر فرزندان دارد. اموری مانند انتخاب نام برای نوزاد تا زمان آموزش هر یک از آموزه‌های ابتدایی دین. امام علیه‌السلام به والدین توصیه می‌کنند که فرزندان خود را نیکو خطاب کنند و می‌فرمایند: «با نیک‌ترین نامشان آنها را صدا بزنید» (15)، و در نقلی دیگر در توضیح چگونگی این نام نیک توضیح می‌دهند: «دوست‌داشتنی‌ترین اسم‌ها آن است که حاکی از بندگی خدا باشد و بهترین آنها نام‌های پیامبران است» (16).

ایشان در مورد چگونگی آموزش دین به فرزندان نیز این‌گونه می‌فرمایند: «ما كودكان خود را وقتى پنج ساله‌اند، به نماز امر مى‌كنيم؛ ولى شما كودكانتان را وقتى هفت ساله شدند به نماز امر كنيد. ما كودكان خود را وقتى هفت ساله‌اند، به روزه وامى‌داريم، به اندازه‌ای كه توان دارند؛ چه نصف روز باشد يا بيشتر يا كمتر. وقتى تشنگى و گرسنگى بر آنان چيره شد، افطار مى‌كنند تا اين‌كه به روزه، عادت كنند و توان آن را بيابند، ولى شما كودكانتان را وقتى 9 ساله شدند، به اندازه‌اى كه توان دارند، به روزه واداريد و وقتى تشنگى بر آنان چيره شد، افطار كنند (17).

پی‌نوشت
1. وسائل الشیعه، ج11، ص212.
2. وسائل الشيعه، ج11، ص211.
3. بحار الأنوار، ج46، ص291.
4. وسائل الشیعه، ج14، ص21.
5. وسایل الشیعه، ج21، ص240.
6. بحارالانوار، ج 75، ص175.
7. من لایحضر الفقیه، ج3، ص506.
8. وسائل الشیعه، ج20، ص167.
9. وسائل الشیعه، ج20، ص239.
10. خصال، ج2، ص588.
11. وسائل الشیعه، ج20، ص172.
12. مکارم الاخلاق، حق الزوج علي المراة، ص215.
13. وسائل الشیعه، ج20، ص 115.
14. وسائل الشیعه، ج20، ص31.
15. کشف الغمه، ج2، ص363.
16. وسائل الشیعه، ج21، ص124.
17. كافى، ج3، ص409.

صفحات: 1· 2