کم‌رویی، خجالت، و گاهی هراس اجتماعی رفتارهایی هستند که با بروز آن‌ها از سوی کودک، والدین به شدت نگران شده و در‌صدد درمان و رفع آن خواهند بود. سه عنوان ذکرشده گاهی پی‌در‌پی در کودک بروز و ظهور پیدا می‌کنند و کودک را طوری تحت‌تأثیر قرار می‌دهند که اگر در سن قبل از مدرسه باشد، ممکن است به‌طور‌کلی تحصیل و درس‌خواندن در کنار سایر بچه‌های هم‌سن‌و‌سال، برای او یک فوبیا شده و او را دچار کابوس و پریشانی کرده و در ادامه، تمایل و روی‌خوش به انواع کلاس‌ها اعم از مهد‌کودک یا پیش‌دبستانی و دبستان از خود نشان ندهد.
والدین بسیاری را دیده‌ام که دغدغه زندگی‌شان کم‌رویی و خجالتی‌بودن بیش‌از‌حد فرزندان‌شان است. گاهی برخی از آن‌ها لابه‌لای کتب روان‌شناسی به دنبال مرتفع‌کردن مشکل می‌گردند و برخی دیگر پا فراتر گذاشته و به سراغ رفتاردرمان‌گر و یا مشاور می‌روند. هرچند که این دو راه بیان‌شده بسیار مفید هستند، اما راه‌کارهای خانگی بسیاری در این‌باره وجود دارد که با هوشیاری والدین و در‌نظر‌گرفتن شرایط کم‌رویی کودک، می‌توان او را با روش‌هایی ساده و در کانون خانواده از این بحران رها ساخته و آرامش و عدم ترس از اجتماع را در وجود کودک نهادینه کرد.
بهترین راه برای درمان کم‌رویی و کاستن از حس خجالت و حتی امنیت از حس هراس اجتماعی برای کودکان، انجام بازی‌ها و مسابقه‌هایی است که می‌تواند توسط والدین به کمک سایر خواهرها و برادرها یا محافل فامیلی انجام شود.
در ادامه چند نوع بازی و مسابقه که به کودک شما کمک می‌کند تا از خجالت و کم‌رویی و حتی هراس اجتماعی خلاصی پیدا کند، آموزش داده می‌شود.
مسابقه گویندگی
در این بازی سعی کنید کودکان را مدیریت کنید تا به نوبت هر‌کدام متنی را که از قبل تنظیم کرده‌اند، بدون اشتباه بخوانند (به تقلید از گویندگان رادیو و تلویزیون)؛ برنده کسی است که مسلط‌تر از دیگران بوده و کم‌ترین اشتباه را داشته باشد.
توجه داشته باشید که این مسابقه باید ابتدا در مقابل افرادی که برای کودک مأنوس هستند؛ مثل پدر و مادر و خواهر و برادر، انجام شود تا به مرور نگرانی‌ها و حس خجالت یا هراس کودک از بین برود.
به کودک فرصت بدهید و هر‌بار که این مسابقه را اجرا کردید، او را بیشتر از قبل تشویق کنید و نقاط قوت او را برایش پر‌رنگ کنید. کم‌کم و به مرور این بازی را در بین اقوام ( خاله و عمه و عمو ) و… انجام دهید.
بازی مصاحبه تلویزیونی
در بازی مصاحبه تلویزیونی یکی از کودکان نقش فیلم‌بردار را با گذاشتن یک شی بر روی دوش خود ایفا می‌کند. حتی می‌توانید پا را فراتر گذاشته و از گوشی موبایل یا تبلت و یا حتی هندی‌کم استفاده کنید تا کودک بتواند فیلم خود را ببیند و نقاط قوت و ضعف خود را بشناسد.
چیزی شبیه میکروفون آماده کنید و به دست کودک خجالتی بدهید و از او بخواهید با دیگر اعضای خانواده مصاحبه کند؛ درباره موضوعاتی مثل «شام چی دوست دارید؟» یا «چه رنگی را به چه علت دوست دارید؟» و…؛ اگر کودک خوب از عهده پرسیدن این سؤالات بر‌آمد، از او بخواهید درباره موضوعات تخصصی‌تر مثل بهداشت دهان و دندان، رفتار در خانواده، رفتار در مدرسه و… سؤال بپرسد. این بازی به کودک کمک می‌کند که ترس او از صحبت با دیگران بریزد و به مرور او با تمرین و ممارست در این‌گونه بازی‌های مهارتی، از روزهای خجالتی‌بودن خود فاصله می‌گیرد و اعتماد‌به‌نفس گم‌شده خود را پیدا خواهد کرد.
بازی نقل خاطره، داستان، شعر
در این بازی از کودک بخواهید با آرامش کامل یکی از خاطرات خود را تعریف کند یا داستان یا شعری را که بلد است برای دیگر اعضای مسابقه بخواند. یا اگر یک خاطره خانوادگی دارید که مربوط به کل خانواده است، به‌عهده کودک بگذارید تا آن‌را تعریف کند. صبور باشید و بگذارید کودک با ادبیات خودش و با هر کلمه‌ای که به ذهنش متبادر می‌شود، ماجرا را تعریف کند. از ایرادگرفتن بپرهیزید. اگر او در حال خواندن شعری است به حالت زمزمه همراه او شعر را خیلی آرام بخوانید و بعد او را بلند تشویق کنید. این مسابقه به کودک جرأت می‌دهد و بسیار در مسیر رفع خجالت و کم‌رویی نتیجه مثبت خواهد داشت.
بازی چه کسی می‌تواند دیگران را بخنداند
این یکی از مفرح‌ترین بازی‌هایی است که به رفع کم‌رویی کودکان کمک می‌کند. در همه میهمانی‌ها و مجالس خانوادگی هم می‌توانید از این بازی استفاده کنید. از کودک بخواهید با انجام حرکات خنده‌دار، دیگر افراد را بخنداند. از دیگر افراد شرکت‌کننده در مسابقه خواسته می‌شود تا در مقابل خندیدن مقاومت کنند و این باعث می‌شود که کودک با تمام توان تلاش کند. برنده کسی است که بتواند افراد بیشتری را بخنداند. در بین کودکان با گروه سنی پیش‌دبستان و پایین‌تر، این بازی جذابیت خاصی دارد.
بازی کامل‌کردن یک داستان
یک نفر به عنوان مثال مادر یا پدر، داستانی را تعریف می‌کنند و از کودک می‌خواهند که آن‌را ادامه دهد. به عنوان مثال مادر می‌گوید یک روز یک شکارچی در جنگل با یک شیر برخورد کرد…. و به کودکان شرکت‌کننده در مسابقه می‌گوید که تک‌تک، هر‌کدام داستان را با استفاده از ذهنیت و تخیل خود کامل کنند. کودکی که بتواند بهتر داستان را تکمیل کند، برنده است. در این بازی مهارت تخیل کودک هم به‌کار گرفته می‌شود.
بازی پرسش به پاسخ‌ها
در این بازی که برای کودکان بسیار جذاب است، پدر یا مادر سؤالاتی را مطرح می‌کنند و کودکان باید به پرسش‌های مطرح‌شده پاسخ دهند. رقابت در این بازی به حدی است که کودکان خجاتی معمولاً پس از شنیدن سؤال دوم و سوم کم‌کم یخِ کم‌رویی‌شان آب شده و به سرعت وارد بازی شده و برای پاسخ‌دادن اعلام آمادگی خواهند‌کرد.
به عنوان مثال می‌توانید سؤال‌هایی از این قبیل (البته با توجه به سن کودکان) از آن‌ها بپرسید:
وقتی هوا سرد می‌شود، چه می‌کنیم؟
وقتی هوا گرم می‌شود، چه وسیله‌ای روشن می‌کنیم؟
وقتی بنزین خودرو تمام می‌شود، چه باید کرد؟
وقتی که هوا تاریک می‌شود، غیر از روشن‌کردن لامپ، چه کارهای دیگری می‌شود کرد؟
بازی معلم‌بودن
یکی از بازی‌هایی که در رفع کم‌رویی و خجالت بسیار مؤثر است، دادن نقش معلم به کودک خجالتی است. این بازی با توجه به هدف‌های آن می‌تواند به شکل‌های مختلف اجرا شود؛ از جمله شیوه‌های برخورد با بچه‌های تنبل و درس‌نخوان، روش‌های تشویق، روش‌های تنبیه، مشخصات یک معلم خوب، اخلاق و رفتار کلاسی و مواردی از این قبیل که همه به شکل نمایشی قابل اجرا هستند.
کودکان باید نقش‌های مختلف را بازی کنند تا به درک احساسات دیگران برسد و بتواند کم‌رویی و خجالت را از خود دور کند.
هم‌چنین انجام بازی‌هایی از این قبیل به کودک کمک می‌کند تا خیلی بی‌دردسر از هراس اجتماعی که دچارش بوده است، فاصله بگیرد و کم‌کم شخصیت اجتماعی‌تری به خود بگیرد.
کم‌رویی و خجالت و حتی هراس اجتماعی گاهی به دلیل تنهابودن و نداشتن هم‌صحبت هم‌سن‌و‌سال و یا حتی سرزنش‌های پدر و مادر هنگامی که کودک در جمع صحبتی می‌کند، ممکن است به‌وجود بیاید.
به همین دلیل لازم است تا والدین توجه داشته باشند که اگر کودک در جمع سخنی گفت که ممکن است مناسب نباشد هرگز او را در جمع سرزنش زبانی نکنید و به یک چشم غره یا اخم اکتفا کرده و پس از فرصت کوتاهی هنگامی که با کودک تنها شدید ایراد کارش را برای او بیان کنید. سرزنش کودک در جمع باعث کاهش اعتماد به نفس و هراس اجتماعی خواهد شد.
گاهی بسیاری از مشکلات روحی فرزندان حاصل تذکرات نابه‌جای تربیتی والدین است. در تربیت فرزند خود دقیق‌تر و عمیق‌تر وارد عمل شویم.
نوشته حمیدرضا حسینی‌مهر
