الحمدلله رب العالمین
ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﺮ ﺧﺪﺍ ﺭﺍ ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ ﻭ ﻣﺪﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻋﻮﺍﻟﻢ ﺍﺳﺖ.

بعد از بسم اللّه که آغازگر سوره بود، نخستین وظیفه بندگان آن است که به یاد مبدأ بزرگ عالم هستى و نعمت هاى بى پایانش بیفتند، همان نعمت هاى فراوانى که سراسر وجود ما را احاطه کرده و راهنماى ما در شناخت پروردگار و هم انگیزه ما در راه عبودیت است.

به دو دلیل سوره فاتحة الکتاب با این جمله شروع می شود:

1_ به خاطر آن است که هر انسانى به هنگامى که نعمتى به او مى رسد فوراً مى خواهد، بخشنده نعمت را بشناسد، و طبق فرمان فطرت به سپاسگزارى برخیزد و حق شکر او را ادا کند.

به همین جهت علماى علم کلام (عقائد) در نخستین بحث این علم، که سخن از انگیزه هاى خداشناسى به میان مى آید وجوب شکر منعم را که یک فرمان فطرى و عقلى است به عنوان انگیزه خداشناسى، یادآور مى شوند.

2_ راهنماى ما در شناخت پروردگار نعمت هاى او است، به خاطر آن است که بهترین و جامع ترین راه براى شناخت مبدأ، مطالعه در اسرار آفرینش، رازهاى خلقت و مخصوصاً وجود نعمت ها در رابطه با زندگى انسان ها است.

مطالعه تاریخ ادیان و مذاهب نشان مى دهد: منحرفان از خط توحید راستین، همواره براى این جهان ربّ النوع هائى قائل بودند، سرچشمه این تفکر غلط این بوده که گمان مى کردند هر یک از انواع موجودات نیاز به ربّ النوع مستقلى دارد که آن نوع را تربیت و رهبرى کند، گویا خدا را کافى براى تربیت این انواع نمى دانستند!.

به گفته یکى از مورخان جاى تعجب نیست که رومى ها 30 هزار خدا داشته باشند، آن چنان که یکى از بزرگان آنها به شوخى گفته بود: تعداد خدایان کشور ما به حدى است که در معابر و محافل فراوان تر از افراد ملت مى باشند!

در عصر نزول قرآن نیز بت هاى متعدد مورد پرستش و ستایش قرار داشته و شاید همه یا قسمتى از آنها جانشین ربّ النوع هاى پیشین بودند.

از همه گذشته، گاهى بشر را نیز عملاً ربّ خود قرار مى دادند، چنان که قرآن در نکوهش مردمى که احبار (دانشمندان یهود) و رهبانان (مردان و زنان تارک دنیا) را ارباب خود مى دانستند مى گوید: اتَّخَذُوا أَحْبارَهُمْ وَ رُهْبانَهُمْ أَرْباباً مِنْ دُونِ اللّه: آنها احبار و رهبان هایشان را ارباب به جاى خدا مى دانستند .(15)

به هر حال از آنجا که این خرافات علاوه بر این که انسان را به انحطاط عقلى مى کشانید، مایه تفرقه، تشتت و پراکندگى است، پیامبران الهى به مبارزه شدید با آن برخاستند، تا آنجا که مى بینیم بعد از بسم اللّه نخستین آیه اى که در قرآن نازل شده، در همین رابطه است الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمینَ همه ستایش ها مخصوص خداوندى است که ربّ همه جهانیان است.

و به این ترتیب قرآن خط سرخى بر تمام ربّ النوع ها مى کشد و آنها را به وادى عدم، همان جا که جاى اصلیشان است مى فرستد، و گل هاى توحید و یگانگى و همبستگى و اتحاد را به جاى آن مى نشاند.

منبع: تفسیر نمونه