ﻓَﺘَﻠَﻘﱠﱠﻰ ﺀَﺍﺩَﻡُ ﻣِﻦ ﺭﱠﱠﺑﱢﱢﻪِ ﻛﻠِﻤَﺖٍ ﻓَﺘَﺎﺏ ﻋَﻠَﻴْﻪِ ﺇِﻧﱠﱠﻪُ ﻫُﻮَ ﺍﻟﺘﱠﱠﻮﱠﱠﺍﺏ ﺍﻟﺮﱠﱠﺣِﻴﻢُ (37)
ﺳﭙﺲ ﺁﺩﻡ ﺍﺯ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭ ﺧﻮﺩ ﻛﻠﻤﺎﺗﻰ ﺩﺭﻳﺎﻓﺖ ﺩﺍﺷﺖ (ﻭ ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮﺩ) ﻭ ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪ ﺍﻭ ﺭﺍ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ، ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﺗﻮﺍﺏ ﻭ ﺭﺣﻴﻢ ﺍﺳﺖ.

ﻓَﺘَﻠَﻘﱠﱠﻰ ﺁﺩَﻡُ- ﺁﺩﻡ ﺭﻭﻯ ﭘﻴﺮﻭﻯ ﺍﺯ ﺣﻖ ﻛﻠﻤﺎﺗﻰ ﺭﺍ ﺍﺯ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﺵ ﮔﺮﻓﺖ ﻳﻌﻨﻰ ﺑﺴﻮﻯ ﺧﺪﺍ ﺭﻭﻯ ﺁﻭﺭﺩ ﻭ ﺧﺪﺍ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺁﻥ ﻛﻠﻤﺎﺕ ﺧﻮﺍﻧﺪ. ﻗﺮﺁﻥ ﺑﺮﺍﻯ ﺭﻋﺎﻳﺖ ﺍﺧﺘﺼﺎﺭ ﺍﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺭﺍ ﺣﺬﻑ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﻭ ﻓﻘﻂ ﺑﺬﻛﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺍﺵ ﻣﻴﭙﺮﺩﺍﺯﺩ. ﻓَﺘﺎﺏَ ﻋَﻠَﻴْﻪِ- ﺧﺪﺍ ﺗﻮﺑﻪ ﺁﺩﻡ ﺭﺍ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻭ ﻣﻌﻠﻮﻡ  ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺬﻳﺮﺵ ﺗﻮﺑﻪ ﭘﺲ ﺍﺯ ﺁﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﺍﻯ ﺍﺯ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺁﺩﻡ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ.
-ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القران

ﺗﻮﺑﻪ ﻭ ﺷﺮﺍﻳﻂ ﺁﻥ.
ﺍﺯ ﺷﺮﻭﻁ ﺗﻮﺑﻪ ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻰ ﺑﺮ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺍﺯ ﮔﻨﺎﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﻛﻪ ﺩﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺁﻥ ﻛﺎﺭ ﺯﺷﺖ ﺑﺎﺯ ﻧﮕﺮﺩﺩ ﻭ ﻫﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﺍﺗّﻔﺎﻕ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻛﻪ ﺍﻳﻦ ﻧﻮﻉ  ﺗﻮﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺍﺯ ﺑﻴﻦ ﺭﻓﺘﻦ ﻋﻘﺎﺏ ﻭ ﻋﺬﺍﺏ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺍﻣﺎ ﺩﺭ ﻏﻴﺮ ﺁﻥ ﺍﺧﺘﻠﺎﻑ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﺍﻧﺪ. ﺗﻮﺑﻪ ﺍﺯ ﻫﺮ ﻛﺎﺭ ﮔﻨﺎﻩ ﻭ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻰ ﺧﺪﺍ، ﻭﺍﺟﺐ ﺍﺳﺖ ﻭﻟﻰ ﺍﺯ ﺗﺮﻙ ﻣﺴﺘﺤﺒّﺎﺕ ﻧﻴﺰ ﺑﻨﻈﺮ ﻣﺎ ﺻﺤﻴﺢ ﻭ ﻣﻌﻘﻮﻝ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﻣﻌﻨﺎﻳﺶ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺁﻥ ﻣﺴﺘﺤﺐّ ﺭﺍ ﭘﺲ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺩﺍﺩ ﻭ ﺗﻮﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺍﻥ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻗﺮﺁﻥ ﻛﺮﻳﻢ ﺁﻣﺪﻩ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﺮﻣﻴﮕﺮﺩﺩ. ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﭘﺬﻳﺮﺵ ﺗﻮﺑﻪ ﺍﺯ ﻃﺮﻑ ﺧﺪﺍ ﻭ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻰ ﺍﺯ ﻋﺬﺍﺏ، ﻓﻘﻂ ﺭﻭﻯ ﻟﻄﻒ ﻭ ﻣﻬﺮ ﻭ ﺗﻔﻀّﻞ ﺍﻟﻬﻰ ﺍﺳﺖ ﻧﻪ ﺍﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮ ﺍﻭ ﻭﺍﺟﺐ ﺑﺎﺷﺪ.
-ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القران

ﻛﻠﻤﺎﺗﻰ ﻛﻪ ﺧﺪﺍ ﺑﺮ ﺁﺩﻡ ﺍﻟﻘﺎ ﻛﺮﺩ ﭼﻪ ﺑﻮﺩ؟

ﺩﺭ ﺍﻳﻨﻜﻪ ( (ﻛﻠﻤﺎﺕ) ) ﻭ ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ ﺭﺍ ﻛﻪ ﺧﺪﺍ ﺑﺮﺍﻯ ﺗﻮﺑﻪ ﺑﻪ ﺁﺩﻡ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﺩﺍﺩ ﭼﻪ ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﻣﻔﺴﺮﺍﻥ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺍﺳﺖ. ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻥ ﺟﻤﻠﺎﺕ ﺳﻮﺭﻩ ﺍﻋﺮﺍﻑ ﺁﻳﻪ 23 ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ: ﻗﺎﻟﺎ ﺭﺑﻨﺎ ﻇﻠﻤﻨﺎ ﺍﻧﻔﺴﻨﺎ ﻭ ﺍﻥ ﻟﻢ ﺗﻐﻔﺮ ﻟﻨﺎ ﻭ ﺗﺮﺣﻤﻨﺎ ﻟﻨﻜﻮﻧﻦ ﻣﻦ ﺍﻟﺨﺎﺳﺮﻳﻦ) ): ( (ﮔﻔﺘﻨﺪ: ﺧﺪﺍﻭﻧﺪﺍ ﻣﺎ ﺑﺮ ﺧﻮﺩ ﺳﺘﻢ ﻛﺮﺩﻳﻢ، ﺍﮔﺮ ﺗﻮ ﻣﺎ ﺭﺍ ﻧﺒﺨﺸﻰ ﻭ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺭﺣﻢ ﻧﻜﻨﻰ ﺍﺯ ﺯﻳﺎﻧﻜﺎﺭﺍﻥ ﺧﻮﺍﻫﻴﻢ ﺑﻮﺩ) ). ﺑﻌﻀﻰ ﮔﻔﺘﻪ ﺍﻧﺪ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺍﺯ ﻛﻠﻤﺎﺕ، ﺍﻳﻦ ﺩﻋﺎ ﻭ ﻧﻴﺎﻳﺶ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ: ﺍﻟﻠﻬﻢ ﻟﺎ ﺍﻟﻪ ﺍﻟﺎ ﺍﻧﺖ ﺳﺒﺤﺎﻧﻚ ﻭ ﺑﺤﻤﺪﻙ ﺭﺏ ﺍﻧﻰ ﻇﻠﻤﺖ ﻧﻔﺴﻰ ﻓﺎﻏﻔﺮ ﻟﻰ ﺍﻧﻚ ﺧﻴﺮ ﺍﻟﻐﺎﻓﺮﻳﻦ. ﺍﻟﻠﻬﻢ ﻟﺎ ﺍﻟﻪ ﺍﻟﺎ ﺍﻧﺖ ﺳﺒﺤﺎﻧﻚ ﻭ ﺑﺤﻤﺪﻙ ﺭﺏ ﺍﻧﻰ ﻇﻠﻤﺖ ﻧﻔﺴﻰ ﻓﺎﺭﺣﻤﻨﻰ ﺍﻧﻚ ﺧﻴﺮ ﺍﻟﺮﺍﺣﻤﻴﻦ.
ﺍﻟﻠﻬﻢ ﻟﺎ ﺍﻟﻪ ﺍﻟﺎ ﺍﻧﺖ ﺳﺒﺤﺎﻧﻚ ﻭ ﺑﺤﻤﺪﻙ ﺭﺏ ﺍﻧﻰ ﻇﻠﻤﺖ ﻧﻔﺴﻰ ﻓﺘﺐ ﻋﻠﻰ ﺍﻧﻚ ﺍﻧﺖ ﺍﻟﺘﻮﺍﺏ ﺍﻟﺮﺣﻴﻢ. ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭ! ﻣﻌﺒﻮﺩﻯ ﺟﺰ ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ، ﭘﺎﻙ ﻭ ﻣﻨﺰﻫﻰ، ﺗﻮ ﺭﺍ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﻰ ﻛﻨﻢ، ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺳﺘﻢ ﻛﺮﺩﻡ ﻣﺮﺍ ﺑﺒﺨﺶ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﺎﻧﻰ. ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ! ﻣﻌﺒﻮﺩﻯ ﺟﺰ ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ، ﭘﺎﻙ ﻭ ﻣﻨﺰﻫﻰ، ﺗﻮ ﺭﺍ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﻰ ﻛﻨﻢ، ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺳﺘﻢ ﻛﺮﺩﻡ ﺑﺮ ﻣﻦ ﺭﺣﻢ ﻛﻦ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺭﺣﻢ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻧﻰ. ﺑﺎﺭﺍﻟﻪ! ﻣﻌﺒﻮﺩﻯ ﺟﺰ ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ، ﭘﺎﻙ ﻭ ﻣﻨﺰﻫﻰ، ﺗﻮ ﺭﺍ ﺣﻤﺪ ﻣﻰ ﮔﻮﻳﻢ، ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺘﻢ ﻛﺮﺩﻡ ﺭﺣﻤﺘﺖ ﺭﺍ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎﻝ ﻣﻦ ﻛﻦ ﻭ ﺗﻮﺑﻪ‌ﺍﻡ ﺭﺍ ﺑﭙﺬﻳﺮ ﻛﻪ ﺗﻮ ﺗﻮﺍﺏ ﻭ ﺭﺣﻴﻤﻰ) ). ﺍﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺩﺭ ﺭﻭﺍﻳﺘﻰ ﺍﺯ ﺍﻣﺎﻡ ﺑﺎﻗﺮ (ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﺴﻠﺎﻡ) ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ. ﻧﻈﻴﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮﺍﺕ ﺩﺭ ﺁﻳﺎﺕ ﺩﻳﮕﺮ ﻗﺮﺁﻥ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﻳﻮﻧﺲ (ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﺴﻠﺎﻡ) ﻭ ﻣﻮﺳﻰ (ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﺴﻠﺎﻡ) ﻣﻰ ﺧﻮﺍﻧﻴﻢ، ﻳﻮﻧﺲ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺩﺭﺧﻮﺍﺳﺖ ﺑﺨﺸﺶ ﺍﺯ ﺧﺪﺍ ﻣﻰ ﮔﻮﻳﺪ: ﺳﺒﺤﺎﻧﻚ ﺍﻧﻰ ﻛﻨﺖ ﻣﻦ ﺍﻟﻈﺎﻟﻤﻴﻦ ( (ﺧﺪﺍﻭﻧﺪﺍ ﻣﻨﺰﻫﻰ ﻣﻦ ﺍﺯ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺳﺘﻢ ﻛﺮﺩﻩ ﺍﻡ) ).

ﺩﺭﺑﺎﺭﻩ ﺣﻀﺮﺕ ﻣﻮﺳﻰ (ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﺴﻠﺎﻡ) ﻣﻰ ﺧﻮﺍﻧﻴﻢ: ﻗﺎﻝ ﺭﺏ ﺍﻧﻰ ﻇﻠﻤﺖ ﻧﻔﺴﻰ ﻓﺎﻏﻔﺮ ﻟﻰ ﻓﻐﻔﺮ ﻟﻪ: ( (ﮔﻔﺖ: ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﺍ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺳﺘﻢ ﻛﺮﺩﻡ ﻣﺮﺍ ﺑﺒﺨﺶ ﻭ ﺧﺪﺍ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺑﺨﺸﻴﺪ) ). ﺩﺭ ﺭﻭﺍﻳﺎﺕ ﻣﺘﻌﺪﺩﻯ ﻛﻪ ﺍﺯ ﻃﺮﻕ ﺍﻫﻞ ﺑﻴﺖ (ﻋﻠﻴﻬﻤﺎﻟﺴﻠﺎﻡ) ﻭﺍﺭﺩ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻣﻰ ﺧﻮﺍﻧﻴﻢ: ﻛﻪ ﻣﻘﺼﻮﺩ ﺍﺯ ﻛﻠﻤﺎﺕ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﺍﺳﻤﺎﺀ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺨﻠﻮﻕ ﺧﺪﺍ ﻳﻌﻨﻰ ﻣﺤﻤﺪ ﻭ ﻋﻠﻰ ﻭ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻭ ﺣﺴﻦ ﻭ ﺣﺴﻴﻦ (ﻋﻠﻴﻬﻤﺎﺍﻟﺴﻠﺎﻡ) ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ، ﻭ ﺁﺩﻡ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﻛﻠﻤﺎﺕ ﺍﺯ ﺩﺭﮔﺎﻩ ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎﻯ ﺑﺨﺸﺶ ﻧﻤﻮﺩ ﻭ ﺧﺪﺍ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺑﺨﺸﻴﺪ. ﺍﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎﻯ ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻰ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻧﺪﺍﺭﺩ، ﭼﺮﺍ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﺍﺳﺖ ﻣﺠﻤﻮﻉ ﺍﻳﻦ  ﻛﻠﻤﺎﺕ ﺑﻪ ﺁﺩﻡ، ﺗﻌﻠﻴﻢ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻭ ﻋﻤﻖ ﺑﺎﻃﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﺍﻧﻘﻠﺎﺏ ﺭﻭﺣﻰ ﺗﻤﺎﻡ ﻋﻴﺎﺭ، ﺑﺮﺍﻯ ﺍﻭ ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮﺩﻳﺪﻩ ﻭ ﺧﺪﺍ ﺍﻭ ﺭﺍ ﻣﺸﻤﻮﻝ ﻟﻄﻒ ﻭ ﻫﺪﺍﻳﺘﺶ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﻫﺪ.
-تفسیر نمونه


گوته، شاعر و نویسنده معروف آلمانى مى‏گوید:

«سالیان دراز کشیشان از خدا بى خبر، ما را از پى بردن به حقایق قرآن مقدس و عظمت آورنده آن دور نگه داشتند؛ امّا هر قدر که ما قدم در
جاده علم و دانش نهادیم و پرده تعصب را دریدیم، عظمت احکام مقدس قرآن، بهت و حیرت عجیبى در ما ایجاد نمود. به زودى این کتاب توصیف‏ناپذیر، محور افکار مردم جهان مى‏گردد! »