«وَ اذْكُرْ فِي الْكِتَابِ مَرْيمَ…» (1)؛ و در اين کتاب (آسماني)، مريم را ياد کن!
مریم، بنت عمران، مادر عیسی مسیح، زنی از زنان بهشتی است. سرگذشت مریم سلام‌الله‌علیها به عنوانی زنی که برگزیده خداوند است و از او به عنوان یکی از چهارزن بهشتی نام برده است، به جایگاه والا و عظیم و خاص این بانو اشاره دارد.
شخصیت مریم سلام‌الله‌علیها تنها در مادری او خلاصه نمی‌شود که بسیار پیش از آن، از زمان کودکی، یا نه، از زمانی که در رحم مادر بود، مورد عنایت خداوند بود. مریم سلام‌الله‌علیها شخصیت مستقل، شکل‌گرفته و کاملی بود که توانست مادر روح خدا شود.
ازاین‌رو و در سالروز میلاد حضرت عیسی مسیح علیه‌السلام، نگاهی بر آنچه قرآن در مورد مادر او روایت کرده است، خالی از لطف نخواهد بود. قرآنی که عیسی را به نام مادرش می‌خواند و او را عیسی بن مریم می‌نامد؛ تنها زنی که در قرآن از او نام برده شده و سوره‌ای به نام اوست که داستان نسبتاً کاملی هم از سرگذشت او روایت شده است.
مریم کیست؟
مریم از خاندان ماثان از فرزندان حضرت داوود علیه‌السلام بود و عمران پدر مریم، بزرگ این خاندان پیش از عهد هیرودوس و از خانواده نبوت و دیانت به شمار می‌رفت (2). خداوند در قرآن کریم از این خاندان بارها و بارها به نیکی یاد کرده است: «اِنَّ اللّهَ اصْطَفی آدَمَ وَ نُوحا وَ آلَ اِبْرَاهِیمَ وَ آلَ عِمْرَانَ عَلَی العَالَمِینَ.» (3)
حَنّه، مادر مریم نیز زنی مؤمن و خداشناس بود؛ این را از وصف تولد مریم سلام‌الله‌علیها در قرآن و نذر مادر او می‌توان درک کرد: «(به ياد آوريد) هنگامي را که همسر عمران گفت: خداوندا! آنچه را در رحم دارم، براي تو نذر کردم، که آزاد، براي خدمت خانه تو باشد. از من بپذير، که تو شنوا و دانايي!» (4)
اما مریم سلام‌الله‌علیها برخلاف تصور مادر، پسر نبود و مادر اندوهگین و ناراحت، خدا را مخاطب قرار می‌دهد: «خداوندا! من او را دختر آوردم -ولي خدا از آنچه او به دنيا آورده بود، آگاهتر بود- و پسر، همانند دختر نيست.» (5)
مریم سلام‌الله‌علیها؛ نذر راه خدا
حنّه، دخترش را مریم می‌نامد (6)؛ نامی که به تعبیر علامه طباطبایی «در لغت آن شهر، به‌طورى‌كه گفته‌اند به معناى زن عابد است، و نيز زن خدمتكار است، از همين‌جا معلوم مى‌شود كه چرا اين مادر دختر خود را بلافاصله بعد از وضع حمل مريم ناميد، و چرا خداى تعالى اين عمل او را حكايت كرد، خواست تا بعد از نوميدى از زاييدن پسرى كه محرر براى عبادت و خدمت باشد بلا درنگ همين دختر را براى اين كار محرر كند.» (7)
حنّه بهترین دعاها را بدرقه راه فرزندش کرده (8) و خدا هم نذر او را به نیکی قبول می‌کند (9).
حال، مادر برای فرزندش، دختر دلبندش به دنبال بهترین معلم و سرپرست و حامی است؛ و چه کسی بهتر از زکریای پیامبر؟! (10)
مریم سلام‌الله‌علیها در محراب عبادت
مریم رشدیافته مسجد و محراب است؛ او در جایگاهی قرار یافت که جز زکریا، کسی بدان جا راه نداشت، اما مدتی بود که هرگاه زکریا وارد محراب مریم می‌شد، او را در حال عبادت می‌دید و اطرافش را مملو از مائده‌های آسمانی (11). سؤال زکریا (12) با پاسخی شگفت از سوی مریم همراه بود: «اين‌ها از سوي خداست. خداوند به هرکس که بخواهد، بي‌حساب روزي مي‌دهد.» (13)
چراکه فرشتگان خطاب به مریم گفته‌اند: «اي مريم! خدا تو را برگزيده و پاک ساخته؛ و بر تمام زنان جهان، برتري داده است. (به شکرانه اين نعمت) براي پروردگار خود، خضوع کن و سجده به‌جا آور! و با رکوع‌کنندگان، رکوع کن!» (14)
این اتفاق آن‌قدر زکریا را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد که با وجود کهولت سن از خداوند فرزندی پاکیزه درخواست می‌کند (15).
امتحان الهی برای مریم سلام‌الله‌علیها
مریم سلام‌الله‌علیها طاهره و مطهره مشغول عبادت و بندگی خداوند بود تا این‌که فرشتگان الهی بشارت فرزندی را به او دادند که وجودی با عظمت است و آبرومند و از مقربان درگاه الهی (16).
مریم، باکره‌ای عابد، از این بشارت تعجب کرده و با حیرت سؤال می‌کند: چگونه ممکن است من فرزندي بیاورم؛ درحالي‌که تاکنون انساني با من تماس نداشته و زن آلوده‌اي هم نبوده‌ام!» (17)
فرشته وحی به او پاسخ می‌دهد: «مطلب همين است! پروردگارت فرموده: اين کار بر من آسان است! (ما او را مي‌آفرينيم، تا قدرت خويش را آشکار سازيم) و او را براي مردم نشانه‌اي قرار دهيم؛ و رحمتي باشد از سوي ما! و اين امري است پايان‌يافته (و جاي گفتگو ندارد)!» (18) و امتحان مریم سلام‌الله‌علیها این‌گونه آغاز می‌شود که خداوند می‌فرماید: «از روح خود در مریم، دختر عمران نبی، که دامان خود را پاک نگاه داشته بود، دمیدیم.» (19) و مریم باردار شد (20).
فرزند مریم سلام‌الله‌علیها به دنیا آمد
دوران حمل، به پایان خود نزدیک می‌شد؛ مریم در نقطه‌ای به دور از مردم (21)؛ درحالی‌که درد زايمان او را به کنار تنه درخت خرمايي کشانده بود (22) ناراحت و دردمند با خدای خود نجوا می‌کرد: «اي کاش پيش از اين مرده بودم، و به‌کلي فراموش مي‌شدم!» (23)
ناگهان از طرف پايين پايش او را صدا زد که: «غمگين مباش! پروردگارت زير پاي تو چشمه آبي (گوارا) قرار داده است! (24) و مریم تنه نخل را تکان داد و رطب‌های تازه بر زمین ریخت (25). به دستور خدا از آن خرماهای تازه و لذیذ و آن آب گوارا خورد و نوشید (26) و توان ازدست‌رفته‌اش را به دست آورد.
عیسی مسیح علیه‌السلام؛ فرزند مریم سلام‌الله‌علیها
کودک نورسیده، روشنی چشم مریم بود (27). خدا برای آن‌که قدرت خود را به همگان نشان دهد و حمایت خود از مریم را علنی کند، به مریم امر به سکوت کرده بود. او فرموده بود: «هرگاه کسي را ديدي، (با اشاره) بگو: من براي خداوند رحمان روزه‌اي نذر کرده‌ام؛ بنابراين امروز با هيچ انساني هيچ سخن نمي‌گويم!» (28)
مریم، کودکش را به آغوش کشید و نزد قوم خود بازگشت (29). هنوز گرد راه از تن نزدوده بودکه شماتت‌ها آغاز شد: «اي مريم! کار بسيار عجيب و بدي انجام دادي! اي خواهر هارون! نه پدرت مرد بدي بود و نه مادرت زن بد کاره‌اي!» (30) و مریم تنها و تنها به کودکش اشاره می‌کرد (31). آن‌ها، متعجب از این برخورد، معترضانه می‌گفتند: «چگونه با کودکي که در گاهواره است سخن بگوييم؟!» (32)
نوزاد، در مقابل چشمان حیرت‌زده همگان لب به سخن گشود: «من بنده خدايم؛ او کتاب (آسماني) به من داده؛ و مرا پيامبر قرار داده است و مرا -هر جا که باشم- وجودي پربرکت قرار داده؛ و تا زماني که زنده‌ام، مرا به نماز و زکات توصيه کرده است! و مرا نسبت به مادرم نيکوکار قرار داده؛ و جبار و شقي قرار نداده است! و سلام (خدا) بر من، در آن روز که متولد شدم، و در آن روز که مي‌ميرم، و آن روز که زنده برانگيخته خواهم شد!» (33)
وعده الهی محقق شده بود (34)؛ مریم، آسوده و سرافراز، استوار و محکم، با گام‌هایی بلند به سوی محراب خود رفت (35).
منابع
1. سوره مريم، آیه16.
2. تاریخ ابن خلدون، ج1، ص159.
3. سوره آل عمران، آیه33.
4. سوره آل عمران، آیه35: «إِذْ قَالَتِ امْرَأَتُ عِمْرَانَ رَبِّ إِنِّي نَذَرْتُ لَكَ مَا فِي بَطْنِي مُحَرَّرًا فَتَقَبَّلْ مِنِّي إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ.»
5. سوره آل عمران، آیه36: «فَلَمَّا وَضَعَتْهَا قَالَتْ رَبِّ إِنِّي وَضَعْتُهَا أُنْثَى وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا وَضَعَتْ وَلَيسَ الذَّكَرُ كَالْأُنْثَى.»
6. سوره آل عمران، آیه36: «… وَإِنِّي سَمَّيتُهَا مَرْيمَ…»
7. تفسیر الميزان، علامه طباطبایی، ج3، ص270.
8. سوره آل عمران، آیه36: «… وَإِنِّي أُعِيذُهَا بِكَ وَذُرِّيتَهَا مِنَ الشَّيطَانِ الرَّجِيمِ.» و او و فرزندانش را از (وسوسه‌هاي) شيطان رانده شده، در پناه تو قرار مي‌دهم.
9. سوره آل عمران، آیه37: «فَتَقَبَّلَهَا رَبُّهَا بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَأَنْبَتَهَا نَبَاتًا حَسَنًا.» خداوند، او را به طرز نيکويي پذيرفت؛ و به طرز شايسته‌اي، (نهال وجود) او را رويانيد.
10. سوره آل عمران، آیه37: «وَكَفَّلَهَا زَكَرِيا…»
11. سوره آل عمران، آیه37: «كُلَّمَا دَخَلَ عَلَيهَا زَكَرِيا الْمِحْرَابَ وَجَدَ عِنْدَهَا رِزْقًا.»
12. سوره آل عمران، آیه37: «قَالَ يا مَرْيمُ أَنَّى لَكِ هَذَا؟» اي مريم! اين را از کجا آورده‌اي؟!
13. سوره آل عمران، آیه37: «قَالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يرْزُقُ مَنْ يشَاءُ بِغَيرِ حِسَابٍ.»
14. سوره آل عمران، آیه42-43: «وَإِذْ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ يا مَرْيمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاءِ الْعَالَمِينَ. يا مَرْيمُ اقْنُتِي لِرَبِّكِ وَاسْجُدِي وَارْكَعِي مَعَ الرَّاكِعِينَ.»
15. سوره آل عمران، آیه38: «هُنَالِكَ دَعَا زَكَرِيا رَبَّهُ قَالَ رَبِّ هَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ ذُرِّيةً طَيبَةً إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعَاءِ.» زکريا، پروردگار خويش را خواند و عرض کرد: خداوندا! از طرف خود، فرزند پاکيزه‌اي به من عطا فرما، که تو دعا را مي‌شنوي!
16. سوره آل عمران، آیه45: «إِذْ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ يا مَرْيمُ إِنَّ اللَّهَ يبَشِّرُكِ بِكَلِمَةٍ مِنْهُ اسْمُهُ الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيمَ وَجِيهًا فِي الدُّنْيا وَالْآخِرَةِ وَمِنَ الْمُقَرَّبِينَ.» هنگامي که فرشتگان گفتند: اي مريم! خداوند تو را به کلمه‌اي باعظمت از طرف خودش بشارت مي‌دهد که نامش مسيح، عيسي پسر مريم است؛ درحالي‌که در اين جهان و جهان ديگر، صاحب شخصيت خواهد بود؛ و از مقربان است.
17. سوره مريم، آیه20: «قَالَتْ أَنَّى يكُونُ لِي غُلَامٌ وَلَمْ يمْسَسْنِي بَشَرٌ وَلَمْ أَكُ بَغِياً.»
18. سوره مریم، آیه21: «قَالَ كَذَلِكِ قَالَ رَبُّكِ هُوَ عَلَي هَينٌ وَلِنَجْعَلَهُ آيةً لِلنَّاسِ وَرَحْمَةً مِنَّا وَكَانَ أَمْرًا مَقْضِيا.»
19. سوره تحریم، آیه12: «مَرْیَمَ ابْنَتَ عِمْرانَ الَّتی أَحْصَنَتْ فَرْجَها فَنَفَخْنا فیهِ مِنْ رُوحِنا.»
20. سوره مریم، آیه22: «فَحَمَلَتْهُ.»
21. سوره مریم، آیه22: «فَانْتَبَذَتْ بِهِ مَكَانًا قَصِيا.»
22. سوره مریم، آیه23: «فَأَجَاءَهَا الْمَخَاضُ إِلَى جِذْعِ النَّخْلَةِ…»
23. سوره مریم، آیه23: «قَالَتْ يا لَيتَنِي مِتُّ قَبْلَ هَذَا وَكُنْتُ نَسْيا مَنْسِيا.»
24. سوره مریم، آیه24: «فَنَادَاهَا مِنْ تَحْتِهَا أَلَّا تَحْزَنِي قَدْ جَعَلَ رَبُّكِ تَحْتَكِ سَرِيا.»
25. سوره مریم، آیه25: «وَهُزِّي إِلَيكِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُسَاقِطْ عَلَيكِ رُطَبًا جَنِيا.»
26. سوره مریم، آیه26: «فَكُلِي وَاشْرَبِي.»
27. سوره مریم، آیه26: «وَقَرِّي عَينًا.»
28. سوره مریم، آیه26: «فَإِمَّا تَرَينَّ مِنَ الْبَشَرِ أَحَدًا فَقُولِي إِنِّي نَذَرْتُ لِلرَّحْمَنِ صَوْمًا فَلَنْ أُكَلِّمَ الْيوْمَ إِنْسِيا.»
29. سوره مریم، آیه27: «فَأَتَتْ بِهِ قَوْمَهَا تَحْمِلُهُ.»
30. سوره مریم، آیه27-28: «قَالُوا يا مَرْيمُ لَقَدْ جِئْتِ شَيئًا فَرِيا. يا أُخْتَ هَارُونَ مَا كَانَ أَبُوكِ امْرَأَ سَوْءٍ وَمَا كَانَتْ أُمُّكِ بَغِيا.»
31. سوره مریم، آیه29: «فَأَشَارَتْ إِلَيهِ.»
32. سوره مریم، آیه29: «قَالُوا كَيفَ نُكَلِّمُ مَنْ كَانَ فِي الْمَهْدِ صَبِيا.»
33. سوره مریم، آیه30 تا 33: «قَالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتَانِي الْكِتَابَ وَجَعَلَنِي نَبِيا. وَجَعَلَنِي مُبَارَكًا أَينَ مَا كُنْتُ وَأَوْصَانِي بِالصَّلَاةِ وَالزَّكَاةِ مَا دُمْتُ حَيا. وَبَرًّا بِوَالِدَتِي وَلَمْ يجْعَلْنِي جَبَّارًا شَقِيا. وَالسَّلَامُ عَلَي يوْمَ وُلِدْتُ وَيوْمَ أَمُوتُ وَيوْمَ أُبْعَثُ حَيا.»
34. سوره آل عمران، آیه46: «وَيكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَكَهْلًا وَمِنَ الصَّالِحِينَ.» با مردم، در گاهواره و در حالت کهولت (و ميانسال شدن) سخن خواهد گفت؛ و او از شايستگان است.
35. سوره تحريم، آیه12: «وَصَدَّقَتْ بِكَلِمَاتِ رَبِّهَا وَكُتُبِهِ وَكَانَتْ مِنَ الْقَانِتِينَ.» کلمات پروردگار و کتاب‌هايش را تصديق کرد و از مطيعان فرمان خدا بود!
* اسماء جیران‌پور / کارشناس ارشد فقه و حقوق اسلامی
