توصیه های دینی به مردان برای مشارکت در کار خانه
نهاد خانواده، نهادی کوچک است اما به‌عنوان اصلى ترين ركن جامعه و زمينهساز شكوفايى استعدادهاى بالقوه اعضا و بسترساز خوشبختى و يا ناکامی انسان‌ها و اعضاى خود به‌شمار می‌رود.
دین بر اساس شناختی که از روحیات، توانایی‌ها و ظرفیت‌های افراد خانواده دارد به تقسیم وظایف پرداخته و بر انجام گرفتن وظایف در چارچوب‌های موردنظر خود اصرار دارد؛ چراکه دین‌داران معتقدند: «تشکیل خانواده اگر به شکل سالمی صورت بگیرد و اخلاق حاکم بر زوجین، صحیح و منطقی و منطبق با اصول شرع، با آنچه خداوند معین فرموده باشد، این پایه اصلاح جامعه است و پایه سعادت همه افراد جامعه است.» (1)
بر این اساس در بحث پیش رو به‌دنبال آنیم که ببینیم مرد در خانواده چه جایگاهی دارد و وظیفه حمایت‌گری او در خانواده و به‌طور خاص در قبال همسر، چگونه است؛ بحثی فراتر و اخلاقی‌تر و انسانی‌تر از قوامیت ثابت‌شده برای مرد در خانواده.
مسلم است که هر جامعه و نهادی برای به‌سامان‌شدن امور، هماهنگی اجزا و برنامه‌ریزی و دادن حکم نهایی در اختلافات و مسایل پیش رو، نیازمند مدیر است.
بر این اساس و بر مبنای روایات وارده (2) و آیه قوامیت (3)، مدیریت خانواده بر عهده مرد گذاشته شده است. البته به‌تصریح فقها «… قوام بودن نشانه كمال و تقرب الى‌الله نيست، هم‌چنان که در تمام وزارتخانه‌ها، مجامع و مراكز، افرادى هستند كه قوام ديگرى هستند، مدير و مسئول و ریيس و مانند آن هستند، اما اين مديريت فخر معنوى نيست، بلكه يك كار اجرايى است» (4) و این قوامیت امتیازی برای مرد به‌شمار نمی‌رود، بلکه وظیفه‌ایست بر دوش او؛ چراکه «هيچ‌گاه وجود سرپرست و مسئول در نهادى، ناديده انگاشتن و كنار گذاردن كسى ديگر و شخصيت ديگر يا چشم‌پوشی از حقوق بقيه افراد و دست‌اندرکاران آن نهاد و مؤسسه به‌حساب نمى‌آيد.» (5)
زن در خانه
بنا بر آنچه در متون فقهی و بیانات فقها آمده است، کار منزل، وظیفه زن نیست. به عبارتی، زن در خانه وظیفه پخت‌وپز و نظافت و رفت‌وروب و غیره را ندارد و می‌تواند در ازای انجام هر یک از این کارها مطالبه اجرت کند. (6)
اما بنا بر روحیه حساس و محبت بی‌پایان زن، شاید بتوان گفت که «کار خانه وظیفه فقهی زن نیست، بلکه وظیفه اخلاقی زن برای حفظ خانواده است.»؛ وظیفه‌ای که زن خود برای خود تعریف کرده است و تا زمانی‌که شرایط اقتصادی و خانواده و مشکلات و درگیری‌های فردی و زناشویی پیش نیامده باشد، به فکر مطالبه حق‌وحقوق خود نیست، اما وظیفه اصلی زن که تمام قواعد و قوانین فقهی خانواده بر مبنای آن قرارگرفته است، تمکین است؛ در حقیقت تمکین از حقوق واجب شوهر بر زن به‌شمار می‌رود. (7)
البته واضح است که هر یک از مباحث فوق بحثی مفصل و گسترده را می‌طلبد که ما در اینجا به دنبال آن نیستیم.
کمک‌کردن مرد در خانه
خانواده بستر آرامش است. «هر انسانی - هم زن و هم مرد- در طول زندگی، در شبانه‌روز مشکلاتی دارد و با پیش‌آمدها و حوادثی مواجه است. این حوادث اعصاب را می‌کوبد و خسته می‌کند. انسان‌ها را دچار ناآرامی و سراسیمگی می‌کند. وقتی وارد محیط خانواده شد، این محیط امن و امان به او تجدیدقوا می‌بخشد. او را آماده یک روز دیگر و یک شبانه‌روز دیگر می‌کند. خانواده برای تنظیم زندگی انسان خیلی مهم است.» (8)
تا هنگامی‌که زن از روی علاقه و بامحبت کارهای منزل را انجام می‌دهد، شاید هیچ‌یک از اعضای خانواده به فکر همکاری و کمک نباشند، غافل از آنکه «زن هم در کشاکش زندگی زنانه خود، با بحران‌ها و با تلاطم‌هایی مواجه می‌شود. چه در محیط بیرون از خانه مشغول تلاش و فعالیت و کارهای گوناگون سیاسی، اجتماعی و… باشد یا در داخل خانه مشغول باشد که زحمت و اهمیت‌اش کمتر از کار بیرون نیست. حالا زن در این کشاکش به تلاطم‌هایی برخورد می‌کند و چون روح او ظریف‌تر است، بیشتر به آرامش، به آسایش، به تکیه‌کردن به یک شخص مطمئن احتیاج دارد. او کیست؟ او شوهر است.» (9)
کمترین کمکی که مرد در زمینه کاهش از فشار زندگی و کاستن از بارهایی که بر دوش زن است می‌تواند انجام دهد، کمک‌کردن و همکاری و مشارکت در کارهای منزل و محبت به همسر است. کافی است مرد نیز به این نکته بیندیشد که آنچه زن انجام می‌دهد، از سر محبت است و نه بنا بر وظیفه. کافی است لحظه‌ای به نبود این محبت و هرج‌ومرج حاصل از آن بیندیشد، آن‌گاه است که به اهمیت این جریان پی می‌برد و درمی‌یابد که او نیز می‌تواند و باید گوشه‌ای از این بار را بر دوش بگیرد.
روزی پیامبر اسلام (ص) به خانه حضرت علی (ع) و حضرت فاطمه (س) وارد شدند. در همان موقع مشاهده کردند که دختر و دامادشان کنار هم نشسته‌اند و با همکاری هم جو را آرد می‌کنند تا نان بپزند. رسول خدا (ص) خطاب به آن‌ها گفتند از بین شما دو نفر کدام‌یک خسته‌تر هستید تا من به‌جای او بنشینم و کارکنم؟ حضرت علی (ع) پاسخ دادند فاطمه خسته‌تر است. رسول خدا (ص) هم به‌جای دخترشان نشستند و باهم به آرد کردن جوها مشغول شدند. (10)
و در خاتمه به‌عنوان حسن‌ختام مبحث و تذکر این نکته که کمک کردن به همسر در اسلام نیکو دانسته شده به روایتی از امیرمؤمنان علی (علیه‌السلام) اشاره می‌کنیم: «روزی رسول خدا صلی‌الله علیه و آله وسلّم، بر ما در منزل وارد شد. فاطمه نزدیک دیگ غذا نشسته بود و من هم برایش عدس تمیز می‌کردم. آن حضرت اظهار داشتند: شنو از من که جز آنچه را که پروردگارم امر کرده نمی‌گویم! هیچ مردی نیست که در کارهای منزل به همسرش کمک کند، مگر این‌که پاداش او به هر تار مویی که بر بدنش روییده باشد، ثواب یک سال عبادتی است که روزهایش را روزه گرفته و شب‌هایش را شب‌زنده‌داری کرده باشد و خداوند به او ثوابی می‌بخشد که به صابرین و داوود نبی و یعقوب و عیسی بخشیده باشد.
ای علی! کسی که در کارهای خانه به همسر خود بدون تکبر خدمت کند، پـروردگار اسمش را در دفتر شهدا ثبت می‌کند و برایش به هر روز و شبی ثواب هزار شهید و به هر قدمی که برمی‌دارد ثواب حج و عمره می‌دهد و به ازای هر رگی در بدنش، یک شهر در بهشت برایش منظور می‌نماید.
ای علی! یک ساعت خدمت‌کردن به همسر در کارهای خانه، بهتر از عبادت هزار سال و هزار حج و هزار عمره و بهتر از آزادی هزار بنده و هزار غزوه و عیادت از هزار مریض و هزار نماز جمعه و هزار تشییع‌جنازه و هزار گرسنه‌ای که سیرشان کند و هزار برهنه را پوشاندن و هزار اسب در راه پروردگار دادن و برایش بهتر از هزار دینار به مستمندان صدقه دادن و بهتر از تلاوت تورات و انجیل و زبور و فرقان است و بهتر از خریدن و آزاد کردن هزار اسیر و بخشیدن هزار شتر به فقراست و چنین مرد خدمتکار به همسر، از دنیا بیرون نمی‌رود، مگر آنکه جایگاه خود را در بهشت ببیند.
ای علی! کسی که در خدمت به همسرش، تکبر نکند بدون حساب وارد بهشت می‌شود. ای علی! خدمت به همسر، کفاره گناهان کبیره است و خاموش‌کننده آتش خشم پروردگار و مهریه حورالعین و این خدمت، موجب زیادی خوبی‌ها و درجات است.
ای علی! به همسر خدمت نمی‌کند مگر شخص صدیق و یا شهید و یا مردی که خداوند متعال خیر دنیا و آخرت را برایش خواسته باشد.» (11)
پی‌نوشت
1. مقام معظم رهبری، خطبه عقد مورخه 8/3/1381
2. كنز العمال، ج6، ص22: پيامبر اکرم صلى الله عليه وآله فرمود: «كل نفس من بنى آدم سيّد، فالرجل سيّد اهله و المرأئة سيّد بيتها» هر فردى از افراد بنى آدم رييس است، مرد در امر خانواده، و زن در امور خانه و خانه دارى رياست دارد.
3. سوره نساء، آیه 34: «الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ… .» مردان، سرپرست و نگهبان زنانند… .
4. جوادى آملى، زن در آيينه جلال و جمال، قم، اسراء، 1377ش، ص 391.
5. مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، تهران،صدرا، 1369ش، ص322.
6. استفتاء آیت الله بهجت: آیا زن مى‌تواند در قبال کارهایى که در منزل انجام مى‌دهد، از شوهر خود طلب اجرت کند؟ پاسخ: بله.
7. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج2،ص633.
8. مقام معظم رهبری، خطبه عقد مورخه 29/10/1377
9. مقام معظم رهبری، خطبه عقد مورخه 6/6/1381
10. علامه مجلسی، بحارالانوار، ج43.
11. مستدرک الوسائل، ج13، ص49.
