همه والدین دوست دارند که فرزندشان به حرف آنها گوش دهد و عموماً سوال می کنند که چه عاملی سبب می شود کودک نظم و انضباطش بیشتر شود؟ حرف های خوب بزند، پیش سلام باشد، به بزرگسالان احترام بگذارد و…

چه کار کنیم تا رفتارهای مورد پسند در فرزندمان شکل بگیرد؟ مثلاً چه چیزی باعث می شود کودک در کارهای منزل کمک کند؟ یا اگر کمک می کرده مشارکتش بیشتر شود. در جواب باید گفت عوامل متعددی می تواند در این زمینه ها دخیل باشند ولی از جمله مهم ترین آن ها تشویق است.

تحقیقات بسیاری نشان داده که دادن پاداش، در استحکام بخشی به رفتارها، تاثیر مثبتی دارد.تشویق علاوه بر اینکه می تواند احساس اعتماد به نفس، مفید بودن، موثر بودن و احساس لیاقت و شایستگی را در کودک ایجاد کند می تواند باعث ایجاد رفتارهای مورد نظر والدین شود. تشویق یکی از ابزارهای ساده تربیتی است که پدر و مادرها به راحتی می توانند از آن بهره برداری کنند، به شرطی که نکات ریز آن توجه شود اثرات اش قابل توجه و شگفت انگیز است.

1- تشویق بلافاصله پس از انجام رفتار باشد: از قدیم گفته اند رخت بعد عید برای گِل ِ منار خوبه، تشویق نمودن کودک در صورتی موثرتر است که بلافاصله پس از بروز رفتار انجام شود زیرا ممکن است ایجاد فاصله حتی باعث شود کودک نداند به خاطر کدام رفتارش تشویق شده است. مثلاً اگر کودک در شستن ظروف به مادر کمک می کند بهتر است بلافاصله از طریق مادر مورد توجه قرار گرفته و مثلاً با ابزار محبت زبانی یا دادن یک شی خاصی (مثلاً شکلات) مورد تشویق قرار بگیرد.

2- تشویق ارائه شده باید مورد توجه و نیاز کودک باشد: در مورد نوع تشویق باید توجه داشت که بین کودکان تفاوت هایی وجود دارد. مثلاً ممکن است برای یک کودک اسباب بازی ارزش بیشتری داشته باشد، برای دیگری خوراکی ها، و برای فرزند دیگر رفتن به پارک. لذا والدین به هنگام تشویق لازم است به این نکته توجه نمایند که فرزندشان به چه چیزی علاقه بیشتری دارد و سعی کنند پس از انجام رفتار مطلوب آن نوع تشویق را ارائه کنند.

3- تشویق باید متناسب باشد: مناسب بودن تشویق از دو جهت قابل بررسی است یکی اینکه با شرایط سنی کودک سازگار باشد و دوم این که با عملی که بچه انجام داده هماهنگ باشد. از این طریق او متوجه می شود انجام چه کارهایی برای ما مهم تر و در اولویت بیشتری قرار دارد. مثلاً اگر چه که یکبار آب دادن به گلدان هم ارزشمند است ولی در خور خرید دوچرخه نیست ولی ممکن است خرید دوچرخه برای رعایت نظم و انضباط همه روزه در منزل به جا و شایسته باشد.

توجه: عدم دقت روی این اصل ممکن است باعث پرتوقعی کودک در تشویق شدن و بی اثر شدن تشویق روی او شود.
هر چند بهتر است رفتار کودک خود جوش باشد نه در اثر قولی که شما به او داده اید رفتار خاصی را انجام دهد، اما اگر به او قول دادید ، لازم است به وعده خود عمل نموده و به تعهد خود پایبند باشید

4- تازگی و تنوع تشویق: از آنجا که یکی از ویژگی های انسان تنوع طلبی و نوجویی است و به سرعت از امور تکراری خسته می شود، بچه ها نیز در اثر تکرار یک نوع تشویق دلزده شده و ممکن است تأثیر چندانی بر آن ها نداشته باشد. لذا لازم است هر بار از یک تشویق خاص استفاده نموده تا تشویق ها بتوانند تازگی خود را حفظ نموده و اثر بخش باشد. به عنوان نمونه استفاده پیوسته از یک شکلات خاص به عنوان تشویق باعث می شود کودک از آن خسته شده و دیگر تمایل چندانی برای به دست آوردن آن نداشته باشد. در این جا لازم است از سایر خوراکی های مورد تمایل کودک (مثلاً بیسکویت) نیز جهت تشویق او استفاده نمود.

5- کار یا رفتار کودک مورد تشویق قرار گیرد نه شخصیت او: وقتی ما مثلاً می گوییم چه پسر خوبی معنایش این است که هدف، عبارت است از خوب بودن در تمام اوقات، که انتظاری غیرممکن است لذا به جای آن رفتارهای خاص مورد حمایت قرار گیرد مثلاً «از اینکه سطل زباله را امشب بیرون گذاشتی خیلی خوشحالم» یا «از اینکه امشب به همه سلام کردی از تو تشکر می کنم». در واقع در مورد اخیر سلام کردن کودک مورد تشویق قرار گرفته نه کل شخصیت او.

6- تشویق در حضور جمع اثر بیشتری دارد: از آنجا که نظرات دیگران و نگاه آن ها برای کودک بسیار ارزشمند و قابل توجه است، وقتی در حضور دیگران (مثلاً همسالان) مورد تشویق قرار می گیرند اعتماد به نفس آنها را دو چندان نموده و اثر بخشی آنها بیشتر می شود.

7- به قولتان عمل کنید: هر چند بهتر است رفتار کودک خود جوش باشد نه در اثر قولی که شما به او داده اید رفتار خاصی را انجام دهد، اما اگر به او قول دادید ، لازم است به وعده خود عمل نموده و به تعهد خود پایبند باشید.

از امام کاظم (علیه السلام) نقل شده که «وقتی به بچه ها وعده دادید به آن وفا کنید زیرا آنها شما را رازق خود می دانند».

8- در ارائه تشویق زیاده روی نکنید: تشویق مداوم کودک ممکن است از او یک بی انگیزه بسازد و باعث شود که او فقط به دریافت جایزه فکر کند تا اینکه وظایفش را درست انجام دهد و یا این که برای هر کار کوچکی از شما جایزه بخواهد و توقع داشته باشد، لذا اجازه بدهید فرزندتان با درست انجام دادن کاری به لذت واقعی دست پیدا کند. این موضوع می تواند به درونی نمودن رفتارها نیز کمک کند.

9- همیشه مادی نباشید: اگر می خواهید هزینه و وقت زیادی برای تشویق فرزندتان نگذارید و از طرفی او هم مادی نشود، بعضی وقت ها تشویق او مادی نباشد، همیشه شکلات، پارک، اسباب بازی و …مثلا جایزه او بازی شما با او باشد، گفتن قصه جدیدی باشد، آشپزی در کنارتان، بردنش به مسجد و یا خرید باشد، رفتن به نانوایی، نصب عکس او به دیوار ، معرفی کارش در حضور اعضای دیگر خانواده ،بوسه و آغوش شما و هزاران فکر و ایده خلاقانه دیگر

در پایان ذکر این نکته ضروری است که حتما علت تشویق را برای کودکتان شرح دهید و سعی کنید کسب رضایت خدا و سپس شما برایش بالاترین تشویق باشد.

منبع: تبیان