قبل نوشت:
عرض تسلیت به همه بانوان محترم با دو روز تاخیر البته
وفات بانو امین را می گویم
بانویی مجتهده که معتقد بود رشه خوشبختی را باید در باطن خویش پیدا کرد.
****
بانو، نصرت‌بیگم امین، بانوی فرهیخته و عالمه‌ای عارف بود که توانست لقب اولین بانوی مجتهد را دریافت کند.
بانوامین، زنی از تبار فقهاست.، او اجازه اجتهاد خود را در نجف اشرف از آیت‌الله حاج میرزا محمدکاظم شیرازی، و در ایران از مؤسس حوزه علمیه؛ آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم عارف‌یزدی دریافت کرد و با این‌همه خانه و خانواده را در کنار علم‌آموزی و تهذیب با یکدیگر داشت؛ به‌طوری‌که به شاگردانش توصیه می‌کرد: “اگر می‌خواهید در مسایل علمی‌تان موفق باشید، باید روی خانواده مراقبت داشته باشید.” و در کنار این توصیه‌ها، به چنان مرتبه علمی‌ای رسیده بود که آیت‌الله العظمی سید شهاب‌‌الدین مرعشی‌نجفی، از ایشان، درخواست اجازه روایت کرده است.
آن‌چه برشمردیم تنها بیان ذره‌ای از دریای بی‌کران معرفت و علم و اندیشه این بانوی بزرگ است. بانویی که سرآمد بانوان زمان خود بود. در همین راستا و به مناسب سالروز وفات این بانوی عالمه، برآن شدیم تا نگاهی داشته باشیم به مکتوبات او که به قول آیت‌الله مظاهری « کتاب‌های ایشان کتاب‌های موسمی نیست، بلکه به‌روز است.»
-روش خوشبختی
تحقیق و اضافات: محمدرضا نیل‌فروشان
انتشارات: هم‌اندیشان
این کتاب مجموعه‌ای ارزشمند از پیام‌های بانو مجتهده امین برای دختران و زنان است که با شیوه‌هایی شیرین و دلنشین، چگونه زیستن را به ما می‌آموزد و پاسخی امیدآفرین و اطمینان‌بخش به الگوخواهی ما خواهد بود. بانو امین در این کتاب با قلمی شیوا و شوق‌آفرین معنای «سعادت و خوشبختی» و راه نیل به آن را با زبانی ساده، به همراه اندرز بیان کرده‌اند.
او در مقدمه کتاب چنین نگاشته است: «در نظر دارم به یاری خداوند متعال به‌طور ساده و مختصر پیامی مشتمل بر اندرزهای نیکو به خواهران ایمانی خود ابلاغ نمایم. در افراد بشر مخصوصاً در جماعت بانوان کسی پیدا نمی شود که آرزوی خوشبختی و سعادتمندی در دل خود نپروراند، لکن چنین گمان می‌شود که سعادت و خوشبختی یک سرنوشت ازلی است و حصول آن مافوق تدبیر بشر است، این است که در مقام تحصیل آن بر نمی‌آید.
ای خواهر محترم و ای دوشیزگان عزیز! اگر آرزوی خوشبختی و کامیابی دارید، گوش دل باز کنید تا من راه و روش و طرز رفتار یک خانم خوشبخت و سعادت‌مند را برای شما شرح دهم. تا آن‌که بفهمید و تصدیق نمایید که خوشبختی و کامیابی در چیزهایی نیست که تصور می‌کنید و آرزو دارید. وقتی به آن برسید و در پس هر آرزویی صدها آرزوی دیگر همراه دارید و عمر عزیز خود را به همین‌طور می‌گذارنید. این‌ها آرزوهای بچه‌گانه است و عقلایی نیست. …ریشه خوشبختی و بدبختی را در باطن خود پیدا کن و پیش از آن‌که وسایل خوشبختی را فراهم کنیم، بایستی بدانیم خوشبختی چیست و بدبختی کدام است.»
-سیر و سلوک در روش اول‍ی‍اءال‍ل‍ه و طریق پ‍ی‍م‍ودن راه حق تعالی
انتشارات: گلبهار
این کتاب، در کشف و شهود و سیر الی‌الله‌است و به حقیقت انسان، مقامات و مراتب او، مراحل سلوک و تکامل انسانی به زبانی زیبا و روان اشاره دارد؛ به‌گونه‌ای‌که تداعی‌کننده مناجات‌های خواجه عبداللّه‌انصاری است.
بانو امین عیوب آدمی را ناشی از چند چیز دانسته است: اول خود را نمی‌شناسیم و قدر خود را نمی‌دانیم؛ دوم چیزی که چشم عقل ما را کور کرده این است که فقط سعادت و خوشبختی را در فراهم‌آوردن حیات مادی و حظوظ دنیوی می‌دانیم و از لذت‌های روحانی هیچ خبری نداریم.» و ازاین‌رو هدف از نگارش کتاب را چنین بیان می‌کند: «غرض از نگارش این کلمات این است که گوش‌زد مردم شود و بدانند متذکر گردند که از برای انسان غیر از این بدن خاکی و احساسات جسمانی و قوای مادی، حس دیگری و قوه ثانوی است که قادر متعال در باطن و کمون بشر پنهان داشته و در احساسات درونی وی مخفی نموده و آن حس حقیقت‌شناسی و قوه ملکوتی و مظهر نور احدی و ظهور مشیت کامله الهی است که از او تعبیر به روح انسانی می‌شود و ظهور آن به عینه ظهور حق تعالی است.»
-معاد یا آخرین سیر بشر
تحقیق و اضافات: محمدرضا نیل‌فروشان
انتشارات: هم‌اندیشان
«….با آن‌که افراد بشر شب و روز دنبال خوشبختی و در جستجوی سعادتمندی می‌دوند، کمتر از آن‌ها راه سعادت و خوش‌بخت‌شدن را می‌شناسد و اکثراً بازیچه هوا و هوس گشته، شب و روز در سیه‌چال طبیعت غوطه‌ورند، نه مبدأ خود را می‌شناسند و نه معاد خود را، نه طریق سیر خود را می‌دانند و نه راه وصول سعادت را. …»
بانو امین در این کتاب یادآور می‌شود که برای انسان، غیر از حیات دنیوی، حیات دیگری نیز وجود دارد که او در مسیر تکامل خود از این مراحل عبور کرده و به عالمی (عالم معاد یا قیامت) می‌رسد که فوق آن عالمی نیست. در حقیقت این کتاب، راهنمای بسیار ارزنده‌ای است برای افرادی که درصدد شناخت هویت آدمی پس از مرگ هستند.
-ال‍ن‍ف‍ح‍ات ال‍رح‍م‍ان‍ی‍ه فی ال‍واردات‌‌ال‍ق‍ل‍ب‍ی‍ه
ترجمه و توضیحات: مهدی افتخار
انتشارات: آیت اشراق
در حقیقت نفحات‌رحمانیه، از برجسته‌ترین کتب بانو در زمینه عرفان و معرفت حق تعالی و حکایتی از حالات عرفانی و شهودات و واردات قلبی او است که در آن برخی از رؤیاهای صادقه خود را نیز بیان می‌کند. بانو امین سال‌ها مشغول جهاد نفس و مبارزه با خواهشهای نفسانی بود؛ پس بدیهی است که خداوند متعال نیز حجابها را از برابر قلب او برطرف سازد.
در مقدمه کتاب آمده است: «….چون که در حدیث وارد شده است (انّ‌الله فی ایام دهرکم نفحات الا فتعرضوا لها) و من در نفس و قلبم در بعضی از روزها و ساعات اشراقات و انوار غیبیه‌ای را یافتم که مربوط و مسبوق به امور کسبیه و فکریه نبود، متوجه شدم که این‌ها همان نفحات الهی است که در حدیث به آن اشاره شده است و این نفحات از رحمت‌های ویژه پروردگار من است. پس علاقه‌مند شدم بعضی از آن‌ها را بنویسم تا در خاطرم بماند و برای من موجب تذکره و یادآوری نسبت به حق تعالی باشد و امید است در نزد یادآوری آن‌ها شکرگذار خداوند باشم.»
البته لازم به ذکر است که این کتاب تنها کتابی از بانو امین است که به عربی بوده و به فارسی ترجمه نشده است.
-اخلاق و راه سعادت
این کتاب ترجمه و تعلیقی است از کتاب ارزشمند تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق؛ محمدبن یعقوب ابن‌مسکویه که دارای جنبه‌های علمی، عملی و اخلاقی بوده و مشتمل بر نکات و دقایق و لطایف فلسفی است.
بانو امین، انگیزه خود از ترجمه این کتاب را چنین عنوان می‌کنند: «مدت زمانی بود که گاه و بی‌گاه در فکر بودم که چیزی راجع به علم اخلاق بنویسم… آن‌گاه قدری در کتاب طهاره‌الاعراق ابن‌مسکویه که یکی از بزرگان و اجله علماء مذهب شیعه به‌شمار می‌رود، نظر بردم و در دقایق و نکات اخلاقی آن‌قدری تدبر کردم، نور دانش آن شخص بزرگ من را مجذوب نمود؛ دریغ دانستم که از آن هدف عالی بگذرم.»
-الاربعین الهاشمیه
این کتاب مجموعه‌ایست از چهل حدیث در توحید و صفات حق تعالی و اخلاق و احکام شرع و متضمن بیانات فلسفی، عرفانی و اصولی و فقهی، با تفسیر عرفانی، اخلاقی و کلامی که مورد استقبال شایانی نیز قرار گرفت.
بانو امین در باب انگیزه تألیف این کتاب می‌گوید: «… قصد داشتم کتابی را که مشتمل بر چهل حدیث باشد به اسناد اهل بیت نبوت و ولایت تألیف کنم؛ به‌طوری‌که متضمن حل مشکلات و معضلات باشد تا اقتدا کرده باشم به علماء عاملین سَلَفَ رضوان اللّه تعالی علیهم اجمعین… پس از اندیشه بسیار با خود گفتم که من از سواران این میدان نیستم.»
-تفسیر مخزن‌العرفان
انتشارات: گلبهار
این کتاب، تفسیر کامل و جامعی از قرآن کریم در 15جلد و شامل نکات عرفانی، اخلاقی، اعتقادی و لطایف است. بانو امین، در توضیح و تفسیر و بیان لغات، علاوه بر این‌که از کلمات بزرگان تفسیر کمک گرفته، گاه نیز داستان‌های زیبایی را پیرامون مباحث آیات مطرح کرده است.
او در باب انگیزه نگارش چنین کتابی در مقدمه جلد اول بیان می‌کند: «مدت زمانی بود که گاه و بی‌گاه در فکر بودم که تفسیر مختصری بنویسم و از کلمات آل عصمت (علیهم السلام) اقتباس نموده و از بیانات مفسرین خوشه‌چینی نمایم که شاید به این واسطه از مفسرین و از متدبرین در قرآن محسوب گردم؛ لکن متأسفانه موانعی جلو راه خود می‌دیدم که طی این طریق پر خطر را متعذر بلکه متعسر می‌پنداشتم.
از طرفی ضعف نفس و فرومایگی، سد راه می‌شد؛ از طرفی تهدید و منع شارع از تفسیر به رأی جلوگیر بود و جرأت وارد شدن در این وادی هولناک را نمی‌کردم، لکن از طرف دیگر حس طلب نمی‌گذاشت راحت باشم. مدتی بین خوف و رجا بودم؛ گاهی حس طلب امر می‌نمود، گاهی خوف و جبن غالب می‌گشت و یأس کلی دامن‌گیرم می‌شد. لکن پس از آن‌که مأیوس شدم که بتوانم تفسیر کاملی بنویسم، نظر به این‌که (المیسور لا یسقط بالمعسور) بناگذاردم اقتباس نمایم از مشکات انوار ولایت، و اقتصار نمایم به ترجمه تحت‌اللفظی آیات و توضیح دهم بعض آیات محکمات را و پیرامون متشابهات نگردم.»
-مخزن اللئالی در فضیلت مولی‌الموحدین
این کتاب بعد از زیارت بانو امین از مرقد حضرت علی علیه‌السلام و در ذکر فضایل و مناقب امیرمؤمنان علی (ع) به نگارش درآمده است.
بانو امین در این زمینه می‌نویسد: «چون این فقیره حقیره بی‌بضاعت در موقع تشرف به نجف اشرف به جهت مهمی نذر کرد کتابی در فضایل علی علیه‌السلام تألیف کند، بعد از آن با خود فکرکرد که این کاری است بسیار خطیر و دریایی است بس عمیق… در نظر گرفته‌ام به قدری که ممکن است مطالب این کتاب ساده و مختصر باشد تا آن‌که همه کس به قدر فهم و سهم خود از او نتیجه ببرد.»
-جامع‌الشتات
انتشارات: جامعه‌الزهرا سلام‌الله‌علیها
با پرآوازه‌شدن بانو امین، نامه‌های مختلفی به سوی او سرازیرشد؛ نویسندگان این نامه‌ها، گاه افراد عادی بودند و گاه از بزرگان و نام‌آوران که پرسش‌ها و سؤالاتی در امور گوناگون را مطرح کرده بودند و پاسخ‌هایی به غایت عالمانه و زیبا دریافت کردند. آیت‌الله مرتضی مظاهری، از اساتید بانو، اقدام به جمع‌آوری و تنظیم این پرسش‌ها و پاسخ‌ها کرده و آن را تحت عنوان جامع‌الشتات (جامع مطالب پراکنده و سؤالات مختلف)، به زبان عربی منتشر کرد.
آن‌چه بیان کردیم، آثار و مکتوبات بانوی مجتهده نصرت بیگم امین بود، اما درباره این بانوی مجتهده و شخصیت او نیز کتاب‌هایی نوشته شده است که برای آشنایی بیشتر با مدارج و کمالات این بانوی بزرگ به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
-بانو امین؛ بت‍ول زرک‍ن‍ده،؛ انتشارات مدرسه، 1384.
-بانو امین اصفهانی؛ زه‍را ک‍اش‍ان‍ی‍‌ه‍ا، مؤسسه فرهنگی نشر رامین، 1382.
-بانو باید امین باشد؛ فاطمه حجازی، به اهتمام سازمان بسیج جامعه زنان استان اصفهان و کنگره ملی شهدای زن؛ ستارگان درخشان، 1389.
-بانو مجتهده امین؛ معاونت پرورشی و تربیت بدنی سازمان آموزش و پرورش استان کرمان، نسیم حیات، 1385.
-زلال حکمت در اخلاق، آداب زندگی و سیر و سلوک؛ نرگس علی‌مردانی، انتشارات وزراء، 1390.
-فریده عصر، بررسی علمی و عملی عالمه عارفه بانو مجتهده امین؛ جمعی از محققین، هستی‌نما، ۱۳۸9.
-یگانه بانوی مجتهده ایرانی، بانو مجتهده امین اصفهانی؛ مریم درویش و دیگران، انتشارات دادیار، 1386.
در انتها توصیه می‌شود علاقه‌مندان، برای آشنایی بیشتر با بانو امین و مطالعه مجموع آثار ایشان، نرم‌افزار بانوی ایرانی را تهیه کنند.
منابع
1.http://www.banooyeirani.ir/index.php?option=com_content&task=view&id=361&Itemid=503
2.http://www.isfahanmemar.ir/index.php/matalebelmi/2014-07-01-09-14-48/%D9%85%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86/134-%D9%85%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86/423-%D8%A8%D8%A7%D9%86%D9%88-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86
3.http://rajaei.ghasam.ir/h253/fa/news-details/65295/-%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%DA%86%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%AB%D8%B1-%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D8%A7%D9%86%D9%88-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86
* نوشته اسماء جیران‌پور، کارشناس‌ارشد فقه و حقوق اسلامی
