اشراف کامل به مسائل علمی و پاسخ فراگیر، رمز دیگری از هزاران نکته پنهان و آشکار موقعیت علمی امام کاظم علیه السلام بود. در دوران ائمه معصومین علیهم السلام بسیار اتفاق می افتاد که حکمرانان برای زیر سۆال بردن شخصیت علمی ائمه علیهم السلام از برپایی مجالس علمی و مناظرات گوناگون بهره می جستند.
از آن جمله می توان به داستان زیر اشاره کرد:
>روزی فردی به نام «ابو یوسف» که سمت قضاوت و امامت جمعه و جماعت را در بغداد عهده دار بود، از خلیفه عباسی (مهدی یا هارون الرشید) خواست تا جلسه مناظره ای برای درهم شکستن شخصیت امام کاظم علیه السلام ترتیب داده و با طرح مسائلی به خیال خود، «پیچیده!» امام را در تنگنا قرار دهد. ابویوسف به خلیفه گفت: «به من رخصتی ده تا از موسی بن جعفر علیهما السلام سۆالاتی بپرسم که توان پاسخ دادن به هیچ یک از آنها را نداشته باشد.» خلیفه با کمال میل پذیرفت و امام را به دربار احضار نمودند. ابویوسف از امام خواست تا مسائل خود را مطرح نماید. امام پذیرفت.
ابویوسف پرسید: «نظرت در مورد تظلیل (زیر سایه رفتن) شخص مُحرم که لباس احرام پوشیده است، چیست؟»
امام فرمودند: «شخصی که مُحرم شده، نبایستی زیر سایه برود.»
او بلافاصله پرسید: «اگر خیمه بزند چه؟ آیا می تواند داخل خیمه برود؟»
امام فرمودند: «آری، زیر خیمه می تواند برود.»
ابویوسف که به خیال خود، پاسخ دلخواه را ستانده بود، به خیال اینکه تناقض در پاسخ امام وجود دارد، گفت: «پس فرق این دو (سایه بان و خیمه) با هم چیست [که مُحرم زیر سایه بان نمی تواند برود، اما در سایه خیمه اشکالی ندارد که قرار گیرد]»؟
امام فرمودند: «حال من از تو می پرسم: چه تفاوتی بین نماز و روزه زنی که در عادت ماهانه است، وجود دارد؟ آیا باید نمازهای این ایام را قضا نماید؟»
قاضی پاسخ داد: «خیر قضای این نمازها بر او واجب نیست.»
امام پرسید: «روزه چطور؟»
او پاسخ گفت: «بله روزهایی را که در ایام عادت نگرفته، بایستی قضا نماید.»
امام دوباره پرسید: «چگونه است که نمازها را نباید قضا کند، اما قضای روزه ها را باید به جای آورد؟»
قاضی پاسخ داد: «چون این حکم اسلام است.»
امام فرمود: «آن (تظلیل در سایه بان یا خیمه) هم حکم اسلام است.»
خلیفه در این مدت سکوت کرده و منتظر نتیجه مناظره بود، وقتی از پیروزی ابویوسف ناامید شد، زیر لب به او غرّید: «گمان نمی کنم دیگر [در مقابله با او] از تو کاری ساخته باشد.»
ابویوسف که از شکست آسان خود در برابر امام خشمگین و خجلت زده بود، رو کرد به خلیفه و گفت: «سنگ بزرگی پیش پایم افکند.» (منبع: الارشاد، ص 229)
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله
بر مردم روزگاری فرا می رسد که اگر دنیایشان تامین باشد ، هر چه از دینشان آسیب ببیند ، باکی ندارند !
تحف العقول صفحه 89