ﻫﺪﺍﻳﺖ ﻭ ﺿﻠﺎﻟﺖ ﺩﺭ ﻗﺮﺁﻥ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﺍﺟﺒﺎﺭ ﺑﺮ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﺭﺍﻩ ﺩﺭﺳﺖ ﻳﺎ ﻏﻠﻂ ﻧﻴﺴﺖ، ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺸﻬﺎﺩﺕ ﺁﻳﺎﺕ ﻣﺘﻌﺪﺩﻯ ﺍﺯ ﺧﻮﺩ ﻗﺮﺁﻥ ( (ﻫﺪﺍﻳﺖ) ) ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﻓﺮﺍﻫﻢ ﺁﻭﺭﺩﻥ ﻭﺳﺎﺋﻞ ﺳﻌﺎﺩﺕ ﻭ ( (ﺍﺿﻠﺎﻝ) ) ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﺍﺯ ﺑﻴﻦ ﺑﺮﺩﻥ ﺯﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎﻯ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺍﺳﺖ، ﺑﺪﻭﻥ ﺍﻳﻨﻜﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﺍﺟﺒﺎﺭﻯ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺑﮕﻴﺮﺩ. ﻭ ﺍﻳﻦ ﻓﺮﺍﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺍﺳﺒﺎﺏ (ﻛﻪ ﻧﺎﻡ ﺁﻧﺮﺍ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻣﻰ ﮔﺬﺍﺭﻳﻢ) ﻳﺎ ﺑﺮ ﻫﻢ ﺯﺩﻥ ﺍﺳﺒﺎﺏ (ﻛﻪ ﻧﺎﻡ ﺁﻧﺮﺍ ﺳﻠﺐ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻣﻰ ﮔﺬﺍﺭﻳﻢ) ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺍﻋﻤﺎﻝ ﺧﻮﺩ ﺍﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺍﻳﻦ ﺍﻣﻮﺭ ﺭﺍ ﺩﺭ ﭘﻰ ﺩﺍﺭﺩ، ﭘﺲ ﺍﮔﺮ ﺧﺪﺍ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻫﺪﺍﻳﺖ ﻣﻰ ﺩﻫﺪ ﻭ ﻳﺎ ﺍﺯ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺭﺍ ﺳﻠﺐ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺍﻋﻤﺎﻝ ﺧﻮﺩ ﺁﻧﻬﺎ ﺍﺳﺖ. ﺍﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺿﻤﻦ ﻳﻚ ﻣﺜﺎﻝ ﺳﺎﺩﻩ ﻣﻰ ﺗﻮﺍﻥ ﻣﺸﺨﺺ ﺳﺎﺧﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺍﺯ ﻛﻨﺎﺭ ﻳﻚ ﭘﺮﺗﮕﺎﻩ ﻳﺎ ﻳﻚ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﺧﻄﺮﻧﺎﻙ ﻣﻰ ﮔﺬﺭﺩ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺁﻥ ﻧﺰﺩﻳﻜﺘﺮ ﺳﺎﺯﺩ ﺟﺎﻯ ﭘﺎﻯ ﺍﻭ ﻟﻐﺰﻧﺪﻩ ﺗﺮ ﻭ ﺍﺣﺘﻤﺎﻝ ﺳﻘﻮﻃﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻭ ﺍﺣﺘﻤﺎﻝ ﻧﺠﺎﺕ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻰ ﺷﻮﺩ ﻭ ﻫﺮ ﻗﺪﺭ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺩﻭﺭ ﻣﻰ ﺳﺎﺯﺩ ﺟﺎﻯ ﭘﺎﻯ ﺍﻭ ﻣﺤﻜﻤﺘﺮ ﻭ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺗﺮ ﻣﻰ ﮔﺮﺩﺩ ﻭ ﺍﺣﺘﻤﺎﻝ ﺳﻘﻮﻃﺶ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻰ ﺷﻮﺩ، ﺍﻳﻦ ﻳﻜﻰ ﻫﺪﺍﻳﺖ ﻭ ﺁﻥ ﺩﻳﮕﺮﻯ ﺿﻠﺎﻟﺖ ﻧﺎﻡ ﺩﺍﺭﺩ ﺍﺯ ﻣﺠﻤﻮﻉ ﺍﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺁﻳﺎﺕ ﻫﺪﺍﻳﺖ ﻭ ﺿﻠﺎﻟﺖ ﺧﺮﺩﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻰ ﺭﻭﺷﻦ ﻣﻰ ﺷﻮﺩ.
منبع: تفسیر نمونه
در مورد جبر و تفویض ذیل همین آیه در تفسیر المیزان مطالب مفیدی آمده است.
ﻣﺜﻞ ﺑﺮفﺑﺮﻑ ﺭﺍ ﺑﺒین ﺍﮔﺮ ﺗﻨﺪ ﻭ ﺷﻠﺎﻗﻲ ﺑﺒﺎﺭﺩ، ﻧﻤﻲ ﻧﺸﻴﻨﺪ. ﺑﺮﻑ ﻭﻗﺘﻲ ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﺁﺭﺍﻡ ﻭ ﻧﺮﻡ ﺑﺒﺎﺭﺩ. ﺣﺮﻑ ﻫﻢ ﻣﺜﻞ ﺑﺮﻑ ﺍﺳﺖ؛ ﺍﮔﺮ ﺑﻪ ﻗﻮﻝ ﻗﺮﺁﻥ ﻛﺮﻳﻢ ﻧﺮﻡ ﻭ ﻟَﻴﱢﱢﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮ ﺩﻝ ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﺪ ﻭ ﺩﻟﻨﺸﻴﻦ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ. ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻭ ﻫﺎﺭﻭﻥ ﻓﺮﻣﻮﺩ: ﺣﺎﻝ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻓﺮﻋﻮﻥ ﻣﻲﺭﻭﻳﺪ ﺑﺎ ﺍﻭ ﻧﺮﻡ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ. ﻳﻌﻨﻲ ﺍﮔﺮ ﺗﻨﺪ ﻭ ﺧﺸﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﺍﻭ ﺑﺮ ﻧﻤﻲ ﺗﺎﺑﺪ، ﻭ ﺑﺮ ﺩﻝ ﺳﻨﮓ ﺍﻭ ﻧﺨﻮﺍﻫﺪ ﻧﺸﺴﺖ. ﻛﻠﺎﻡ ﻭ ﺳﺨﻦ ﺣﺎﻓﻆ ﭼﺮﺍ ﺑﺮ ﺩﻝﻫﺎ ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﺪ، ﭼﻮﻥ ﻧﺮﻡ ﺍﺳﺖ، ﻣﺜﻞ ﻣﺨﻤﻞ ﻭ ﺣﺮﻳﺮ. ﺑﺒﻴﻦ ﻭﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﺑﺎ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻧﻨﺸﻴﻦ ﭼﻪ ﻟﻄﻴﻒ ﻭ ﭼﻪ ﻧﺮﻡ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ: «ﻧﺎﺯﻧﻴﻨﻲ ﭼﻮ ﺗﻮ ﭘﺎﻛﻴﺰﻩ ﺩﻝ ﻭ ﭘﺎﻙ ﻧﻬﺎﺩ ﺑﻬﺘﺮ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮﺩﻡ ﺑﺪ ﻧﻨﺸﻴﻨﻲ»
منبع: مثل شاخه های گیلاس
