خودشناسی تنها راه تهذیب نفس
همانطور که در بالا بیان کردیم اولین قدم در راه رسیدن به تهذیب نفس خودشناسی است حال دلائل آن را به طور اختصار برای شما عزیزان شرح می دهیم: 

1ـ انسان از طریق خود شناسی به كرامت نفس و عظمت این خلقت بزرگ الهی و اهمیت روح آدمی كه پرتوی از انوار الهی و نفحه‏ای از نفحات ربانی است پی می‏برد؛ آری! درك می‏كند كه این گوهر گرانبها را نباید به ثمن و بهای ناچیز فروخت و به آسانی از دست داد!

تنها كسانی خود را آلوده رذائل اخلاق می‏كنند و گوهر پاك روح انسانی را به فساد و نابودی می‏كشانند كه از عظمت آن بی‏خبرند.

2ـ انسان با شناخت خویشتن به خطرات هوای نفس و انگیزه‏های شهوت و تضاد آنها با سعادت او پی می‏برد، و برای مقابله با آنها آماده می‏شود. بدیهی است كسی كه خود را نشناسد از وجود این انگیزه‏ها بی‏خبر می‏ماند و شبیه كسی است كه گرداگرد او را دشمن گرفته، اما او از وجود آنان غافل و بی‏خبر است؛ طبیعی است كه چنین كسی خود را آماده مقابله با دشمن نمی‏كند و سرانجام ضربات سنگینی از سوی دشمن دریافت می‏دارد.

3ـ انسان با شناخت نفس خویش به استعدادهای گوناگونی كه برای پیشرفت و ترقی از سوی خداوند در وجود او نهفته شده است پی می‏برد و تشویق می‏شود كه برای پرورش این استعدادها بكوشد، و آنها را شكوفا سازد؛ گنجهای درون جان خویش را استخراج كند و گوهر خود را هویدا سازد.

كسی كه عارف به نفس خویش نیست به انسانی می‏ماند كه در جای جای خانه او گنجهای پر قیمتی نهفته شده ولی او از آنها آگاهی ندارد، ممكن است از گرسنگی و تنگدستی در آن بمیرد، در حالی كه در زیر پای او گنجهایی است كه هزاران نفر را سیر می‏كند.

4ـ هر یك از مفاسد اخلاقی ریشه‏هایی در درون جان انسان دارد، با خودشناسی، آن ریشه‏ها شناخته می‏شود، و درمان این دردهای جانكاه را آسان می‏سازد، و به این ترتیب راه وصول به حق را برای انسان هموار می كند.

5ـ از همه مهمتر این كه خودشناسی بهترین راه برای خدا شناسی است، خداشناسی و آگاهی از صفات جلال و جمال حق، قویترین عامل برای پرورش ملكات اخلاقی و كمالات انسانی و نجات از پستی و حضیض رذائل و رسیدن به اوج قله فضائل است.

و اگر به مطالب گفته شده این جمله را بیفزاییم كه رذائل اخلاقی زندگی انسانی را به تباهی می‏كشد و جامعه بشری را در بحرانهای سخت گرفتار می‏سازد به اهمیت خود شناسی و خودآگاهی برای زندگی انسانها بیشتر پی خواهیم برد.

اهمیت خودشناسی در روایات اسلامی: 
در احادیث اسلامی اثرات بسیار پرارزشی برای خودشناسی آمده است، كه ما را از هرگونه توضیح بی‏نیاز می‏سازد از جمله:

1- در حدیثی از امیرمؤمنان علی علیه السلام می‏خوانیم: «نال الفوز الاكبر من ظفر بمعرفة النفس؛ كسی كه خود را بشناسد، به سعادت و رستگاری بزرگ نایل شده است!» (امینی آمدی، غرر الحكم، حدیث 9965) و نیز می‏فرماید: «من لم یعرف نفسه بعد عن سبیل النجاة وخبط فی‏الضلال و الجهالات؛ كسی كه خود را نشناسد، از طریق نجات دور می‏شود و در گمراهی و جهل گرفتار می‏آید!» (غرر الحكم، حدیث 9034)

3- در تعبیر دیگری از همان امام همام آمده است: عارف حقیقی كسی است كه خود را بشناسد، و (از قید و بند اسارت) آزاد سازد، و آن را از هر چیز كه او را از سعادت دور می‏سازد پاك و پاكیزه كند!» (غرر الحكم، طبق المیزان، ج6، ص ‏173)

از این تعبیر بخوبی استفاده می‏شود كه معرفت نفس (خودشناسی) سبب آزادی از قید و بند اسارتها و پاكسازی از رذائل اخلاقی است.

5- در حدیث دیگری از همان حضرت آمده است: «من عرف نفسه جاهدها؛ و من جهل نفسه اهملها؛ كسی كه خود را بشناسد، به جهاد با نفس بر می‏خیزد و كسی كه خود را نشناسد آن را رها می‏سازد!» (محمد محمدی ری شهری، میزان الحكمه، ج3، ماده معرفت، ص 1881)

مطابق این حدیث پایه اصلی جهاد با نفس كه طبق صریح روایات جهاد اكبر نامیده شده، خود شناسی است.

کلام آخر: 
به طور کلی از این بحث اجمالی درباره ی خودشناسی می توان نتیجه گرفت که این مقوله مهمترین راه برای خداشناسی است و اساسا مهمترین هدف زندگی در نزد معصومین علیهم السلام هم معرفت و طاعت پروردگار و تقرب جستن به ساحت مقدس اوست. بنابراین هر اندازه خودشناسی ما قویتر باشد راه برای معرفت خداوند متعال و تقرب به او برای ما نزدیکتر است.

منابع: 

سایت اندیشه قم

میزان الحکمه ج 3 ، آیت الله ری شهری دام ظله

غرر الحکم، ج 6

صفحات: 1· 2