ازدواج، سنت رسول خداست (کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج5، ص496.) و رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم اسوه و الگویی نمونه (سوره احزاب، آیه22.) برای تمام اعصار و افراد بشر. ازاین‌روست که ملاک‌های یک زندگی سالم و اسلامی و الهی را باید از ایشان آموخت. زندگی‌ای سراسر مهر و محبت بر مبنای تعالیم الهی که هم هر یک از زوجین را بسازد و هم آن‌ها را در کنار هم تکمیل کند. به بهانه سالروز میلاد خاتم انبیاء، پدر بشریت و اسوه بی‌همتای انسانیت، نگاهی داریم بر آموزه‌های رسول گرامی اسلام در زندگی خانوادگی.

الف- مهربانی و محبت
1.    عاشقانه برخوردکردن
1.1.    برخورد مناسب
همسرداری، اصلی دوطرفه است؛ زن و شوهر هر دو باید درست رفتار کنند و جایگاه خود را بشناسند. احترام و خوش‌رفتاری، حق‌شناسی، محبت و وفاداری در حق همسر و شریک‌بودن در غم‌ها و مشکلات او، از نشانه‌های همسرداری نیکو است. چنان‌چه ختم‌الرسل صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم می‌فرمایند: «آگاه باشید، بهترین شما کسی است که نسبت به همسرانش بهتر باشد و من بهترین شما نسبت به همسرانم هستم.» (سنن النبی، ص 150.)

ایشان، خود نمونه اعلای این نوع برخورد بودند و در روایت آمده است که حتی به سایرین نیز می‌فرمودند: «يكديگر را به رفتار نيك با زنان سفارش كنيد.» (محدث نوری، مستدرک الوسایل، ج14، ص253، ح16628.) از منظر رسول گرامی اسلام حضور مرد در خانه تا بدان‌جا اهمیت دارد که فرموده‌اند: «نشستن مرد پیش زن و فرزندنش، نزد خداوند محبوب‌تر است از اعتکاف در این مسجد من.» (وسائل الشیعه، ج۱۵، ص۱۷۵.)

رسول رحمت، آن‌چه مرد باید در خانه انجام دهد را در سه نکته خلاصه می‌کنند؛ سه نکته‌ای که حتی اگر در سرشت و طبیعت او نیست هم باید آن را به دست آورد: «خوش‌رفتارى، گشاده دستى به اندازه و غیرتى همراه با خویشتن‌دارى.» (مستدرک الوسایل، ج 14، ص 253.)

حضرت، این خوش‌رفتاری را در روایت دیگری چنین توضیح می‌دهند: «جبرئیل همواره درباره زنان به من سفارش می‌کرد تا جایی‌که گمان می‌کردم، برای شوهران اُف‌گفتن به زنان جایز نیست. در برخورد با آنان از خدا بترسید، چه اینان با پیمان‌های الهی بر شما حلال شده‌اند و به شکل امانت‌های خدا در خانه‌هایتان به سر می‌برند. آن‌ها به خاطر این‌که همسر، مادران فرزندان، شریک زندگانی و وسیله کامیابی‌تان هستند، به گردن‌تان حقی دارند. نسبت به آنان دلگرم و بامحبت باشید و دل‌هایشان را با محبت به دست آورید تا با شما زندگی کنند. آن‌ها را دشمن ندارید و شکنجه نکنید و آن‌چه را که به عنوان مهریه به آن‌ها داده‌اید، به زور نگیرید.» (مستدرک الوسایل، ج2، ص551.) و در مورد خویشتن‌داری و مقابله با خشم می‌فرمایند: «دوست ندارم مردي را ببينم كه رگ‌هاي گردن خود را از خشم نسبت به همسرش متورم كرده است و با زنش مي‌جنگد.» (ابن سعد، ج8، ص204.)

رفتار مهرآميز پيامبر با زنان خود تا بدان حد است که در منابع اهل سنت آمده است: وقتي انجشه؛ ساربان، هنگام بازگشت كاروان به مدينه، شترهاي حامل زنان را با شتاب به جلو مي‌راند، آن حضرت خود را به ساربان رساند و فرمود: «اي انجشه! در حركت‌دادن اين شيشه‌هاي شكننده احتياط را رعايت كن!» (طبقات الكبرى، ج8، ص 420.)

اما تمام تأکیدات پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم برای مردان نیست، که زنان نیز به قدر مردان به رفتار نیک سفارش شده‌اند: «هر زنی که شوهر خود را بیازارد، خداوند هیچ انفاق و عوض و کار نیکی را نمی‌پذیرد تا او را راضی کند، حتی اگر روزها روزه بگیرد و شب‌ها به عبادت بگذراند و…؛ چنین زنی اولین کسی است که وارد آتش خواهد شد و همچنین است اگر مرد به زنش ستم روا دارد.» (وسایل الشیعه، ج20، ص211.) و بر همین پایه است که جهاد زن را نیک همسرداری‌کردن دانسته‌اند. (کلینی، کافی، ج5، ص9)

در دیدگاه پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم، زن و مرد باید همراه و هم‌قدم هم باشند و هوای یکدیگر را داشته باشند. این همراهی تا بدان حد اهمیت دارد که در تأکید بدان می‌فرمایند: «زنی که شوهر خود را بر انجام کارهایی وادار کند که او توانایی انجام‌دادن آن‌ها را ندارد، هیچ‌یک از کارهای نیک او پذیرفته نخواهد شد.» (مکارم الأخلاق، ص ۲۱۵.)

1.2.    امنیت روحی و حمایت عاطفی
زنان بیش از مردان نیازمند حمایت‌های عاطفی و امنیت روانی هستند. این نکته ریز ولی مهم، از منظر رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم دور نمانده بود؛ تا بدان‌جا که حتی به دوران زنانه همسرانشان نیز توجه نشان می‌دادند و ایشان را از مهر خود محروم نمی‌کردند. میمونه همسر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم می‌گوید: همانا پیامبر هرگاه كه من حائض بودم مرا امر می‌فرمود كه جامه‏اى به صورت لنگ‏ برخود بندم و با او در یك بستر بخوابم. (من لا یحضره، ج‏1، ص99.)

ایشان با وجود تمام وظایف و مسئولیت‌های ذاتی پیامبری، از توجه به همسرانشان غافل نبودند؛ به‌طوری‌که هر روز هنگامی که نماز صبح را می‌خواندند، وارد حجره تک‌تک همسران خود شده و از آنان احوال‌پرسی می‌کردند. (مجمع البیان، شیخ طبرسی، ج۱۰، ص ۱۴۹.) و حتی تلاش می‌کردند تا در سفرها نیز بنابر قرعه، همسرانشان را با خود همراه کنند. (بحارالانوار، ج۲۵، ص۳۱۰.)

توجه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم بر ظرایف برخورد با همسر تا بدان حد بود که حتی از دلخوری و گمان بد در ایشان نیز پرهیز داشتند. در این رابطه نقل شده است زمانی که ایشان، به دستور خداوند مأمور شدند تا چهل روز از خدیجه فاصله بگیرند، برای تأمین امنیت خاطر همسرشان، عمار بن یاسر را به سوی خدیجه فرستاده و فرمودند: «به خدیجه بگو: ای خدیجه! گمان مبر که دوری من از تو با هدف دورشدن از تو یا از روی خشم و غضب به تو بوده است؛ بلکه به دستور خداوند چنین بوده است تا فرمانش برپا شود. در این دوری جز خیر را گمان مبر. …بدان که من در خانه فاطمه بنت اسد هستم.» (بحار الانوار، ج۱۶، ص۷۸.)

و البته مسلم است که زنان نیز باید برخوردی چنین با همسرانشان داشته باشند؛ چنان‌چه در ادامه این نقل آمده است، خدیجه سلام‌الله‌علیها در این مدت از فراق پیامبر دچار حزن و اندوه شدید بودند.

1.3.    شادابی و نشاط
شادی و شادمانی لازمه زندگی خانوادگی است و رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم «شادترین خوش‌روترین مردم با همسرانشان بودند.» (محمد غزالی، احیاء العلوم، ج۳، ص‌۲۷۴.) تا بدان‌جا که گفته شده است: «پیامبر با همسران خود، شوخی و مزاح می‌کرد.» (بحارالانوار، ج۱۶، ص۹۸.)

نشاط و شادابی، و روحیه‌ای پیامبرگون، سختی‌های زندگی را آسان کرده و کدورت‌ها را از بین خواهد برد. این اصل مهمی در زندگی است که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم چگونگی آن را به خوبی نشان دادند.

2.    عاشقانه صحبت‌کردن
عشق به همسر گرمابخش و انرژی‌زا و امیدآفرین است و اگر این عشق به زبان بیاید، تمام قلب و روح طرف مقابل، خصوصاً زنان را تسخیر خواهد کرد؛ رسول مهربانی‌ها در این‌باره می‌فرمایند: «دوستت‌دارم مرد به همسرش هیچ‌گاه از قلب او بیرون نخواهد رفت.» (وسایل الشیعه، ج۱۴، ص۱۰.)

یکی دیگر از راه‌های ابراز علاقه، نیکو خطاب‌کردن همسر است؛ همان توصیه عمومی اسلام (سوره حجرات، آیه11: یکدیگر را با القاب زشت و ناپسند یاد نکنید.) که در چارچوب خانواده نیز جریان خواهد یافت.

رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم همسرانشان با نام‌های نیکو می‌خواندند، به عنوان نمونه ایشان عایشه را حمیرا (زن سرخ‌موی زیبا) خطاب می‌کردند و از خدیجه سلام‌الله‌علیها با احترام یاد می‌کردند. این القاب نشان‌گر علاقه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم به ایشان بود.

(در همین زمینه: “دوستت دارم"های همسرانه در اسلام)

3.    قدردانی از همسر
سیره و سنت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم قدردانی و یادکرد نیکو از اطرافیان به‌ویژه همسرانشان است. ایشان در مورد حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیها فرمودند: «خدیجه! دیگر کجا زنی مثل خدیجه پیدا می‌شود؟ زمانی‌که همه مردم مرا تکذیب کردند، او مرا تصدیق می‌کرد، او پشتیبان من در تبلیغ دین خداوند بود. برای تبلیغ دین خدا با بذل و بخشش اموال بسیارش مرا یاری کرد. خداوند درباره او به من فرمان داد تا این خبر خوش را به خدیجه بدهم که خداوند در بهشت برای او قصری از زمرد مهیا کرده است که در آن‌جا سر و صدای آزاردهنده و سختی رنج‌آوری وجود ندارد.» (بحار الانوار، ج۴۳، ص۱۳۱.)

ایشان بارها و بارها در حمایت از یادکرد نیکوی ایشان فرمودند: «خدیجه کسی بود که وقتی همه مردم به من کفر ورزیدند، او به من ایمان آورد، و روزی که همه تنهایم گذاشتند، او در کنارم بود، و زمانی مرا تصدیق کرد که همه مرا تکذیب می‌کردند.» (بحار الانوار، ج16، ص8.)

ایشان در هر حالی قدردان زحمات و محبت‌های همسرانشان بودند؛ به‌طوری‌که گفته شده: «پیامبر خدا در خانه که بود، از هر نوع غذایی که فراهم می‌کردند، می‌خورد و از هیچ غذایی بدگویی و مذمت نمی‌کرد.» (مکارم الاخلاق، ص 26.)

4.    کمک به همسر
سنت کمک به همسر و همراهی با او در خاندان عصمت، سنتی شناخته شده است؛ چنان‌چه در نقلی از امیرمؤمنان علیه‌السلام آمده است: «پیامبر وارد منزل ما شد؛ درحالی‌که فاطمه در کنار دیگ نشسته بود و من عدس پاک می‌کردم. پیامبر خطاب به من فرمود: ای اباالحسن! از من بشنو و من به جز دستور پروردگار سخنی به زبان نمی‌آورم! هر مردی که به زن خود در کارهای خانه کمک نماید، برای او به تعداد هر موی بدنش ثواب یک سال عبادت نوشته می‌شود؛ عبادتی که روزهایش، روزه و شب‌هایش به عبادت پرداخته باشد.» (مسلم بن حجاج نیشابوری، الجامع الصحیح، ج۱، ص۸۷۵.)

در روایت دیگری آمده است: «پیامبر لباس خود را می‌دوخت، کفش خود را وصله می‌زد و آن‌چه را که یک مرد باید در مورد همسر خود انجام دهد، انجام می‌داد.» (بحارالانوار، ج۱۰۴، ص۱۳۲.)

ابن شهر آشوب آن‌چه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم در منزل خود انجام می‌دادند را چنین نقل کرده است: «رسول خدا کفش خود را وصله می‌زد، پوشاک خویش را می‌دوخت، در منزل را شخصاً باز می‌کرد، گوسفندان و شترها را می‌دوشید و به هنگام خسته‌شدن خادمش در دستاس‌کردن، به کمک او می‌شتافت و آب وضوی شبش را خود تهیه می‌کرد و در همه کارها به اهل خانه کمک می‌کرد.» (ابن شهرآشوب، مناقب، ج1، ص146.)

توصیه‌های مکرر و سنت اجرایی رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم بر این امر از اعتقاد ایشان سرچشمه می‌گرفت؛ اعتقادی که بر مبنای آن: «کمک به همسر و انجام کارهای خانه، صدقه و احسان در راه خداست.» (بحارالانوار، ج16، ص‌227.)

ب- برازندگی
1.    زیبایی
نظافت و زینت و تمیزی لباس و بدن، از عوامل زمینه‌ساز علاقه و به‌هم‌پیوستگی هرچه بیشتر همسران است. توصیه‌ها و تأکیدات پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم در این زمینه فراوان است. ایشان به یارانشان توصیه می‌کردند: «مسواک بزنید و آراسته و پاکیزه باشید، پس به درستی که بنی‌اسرائیل چنین نکردند و در نتیجه، زنان آن‌ها آلوده به زنا شدند.» (نهج الفصاحه، ص29، حدیث71.)

و البته عامل‌ترین به این توصیه‌ها خود حضرت بودند؛ چنان‌چه امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: «رسول خدا روپوشی داشت که با گیاهانی چون زعفران، رنگ شده بود و آن را برای خانواده‌اش به تن می‌کرد.» (بحارالانوار، ج۱۶، ص۲۴۹.)

2.    بوی خوش
از توصیه ها و تأکیدات مدام پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم، توصیه ایشان به استفاده از عطر است؛ درباره سیره ایشان در این رابطه روایات فراوانی نقل شده است. روایاتی که نقل می‌کند ایشان «عطریات را دوست داشت و از بوی بد، بدش می آمد» (سنن النبی، ص ۱۰۰.) و آن‌که «مصرف پیامبر در استفاده از بوی خوش، بیشتر از هزینه او در غذا بود.» (سنن النبی، ص 99.)

این بدان معناست که ایشان زندگی‌شان زیبا بود و از هیچ زیبایی برای خود و خانواده و مردم دریغ نمی‌کردند.

تمام آن‌چه گفته شد، تنها گوشه‌ای از آموزه‌های حیات پربرکت پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم در ارتباط با خانواده و همسران است.

منبع: مهرخانه