احیاء شب قدر
اولیای بزرگوار دین(علیه السلام.) اعمال بسیاری درباره شبهای ماه رمضان، به خصوص شب قدر به ما تعلیم نموده اند که احیا و شب زنده داری از جمله آن است. از آثار احیای شب قدر، همین بس که رسول خدا(صلی الله علیه وآله) می فرماید: «مَنْ أَحْیا لَیلَةَ القَدْر لَمْ یمُتْ قَلْبُهُ یوْمَ تَمُوتُ الْقُلُوب ؛ (3) هر کس شب قدر را به شب زنده دارى بگذراند، دلش در آن روزى [روز قیامت] که همه قلبها بمیرند، نخواهد مُرد.»

امام باقر(علیه السلام) نیز احیای شب قدر را موجب بخشیده شدن گناهان دانسته، می فرماید: «مَنْ أَحْیا لَیلَةَ الْقَدْرِ غُفِرَتْ لَهُ ذُنُوبُهُ وَ لَوْ کانَتْ ذُنُوبُهُ عَدَدَ نُجُومِ السَّمَاءِ وَ مَثَاقِیلِ الْجِبَالِ وَ مَکاییلِ الْبِحَارِ؛ (4) کسی که شب قدر را احیا بگیرد، گناهانش بخشیده می شود؛ گرچه به ستارگان آسمان و سنگینی کوهها و پیمانه دریاها باشد.»

استغفار و دعا
سفارش به استغفار و توبه، مخصوصاً در چنین شبهایی از آن جهت است که گناه و معصیت قلب انسان را سیاه و آلوده می سازد و قلب آلوده همانند ظرف آلوده، نمی تواند جایگاه پاکی و نورانیت حق تعالی باشد. به همین دلیل هیچ دعا و راز و نیازی از او قبول نمی شود. امیرمۆمنان(علیه السلام) در دعای کمیل می فرماید: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی الذُّنُوبَ الَّتِی تَحْبِسُ الدُّعَاءَ؛ پروردگارا! گناهانی را که موجب حبس [ و عدم استجابت] دعا می شود، بیامرز.»

حضور در مسجد
یکی از برنامه های درخور تقدیر صدا و سیمای جمهوری اسلامی، پخش برنامه های احیا می باشد؛ اما باید به توجه داشت مخاطب این برنامه ها، بیماران و افراد ناتوانی می باشند که از حضور در مساجد محرومند؛ چرا که بررسی سیره معصومان(علیهم السلام) نشانگر آن است که آن بزرگواران در چنین شبهایی حضور در مساجد بوده است. آن بزرگواران احیای شب قدر را درون مسجد می گذراندند و با عمل، به پیروان خویش حضور در مساجد، مخصوصاً در چنین شبهای با برکتی را تعلیم می نمودند. چنانکه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) حتی در شبهای بارانی، در حالی که مسجد مدینه سقف نداشت، عبادت و شب زنده داری را ترک نمی کرد. (5)

«یحیی بن رزین» نقل می کند که امام صادق(علیهم السلام) بیماری شدیدی داشت؛ اما [با همان حال] دستور داد ایشان را به مسجد پیامبر(ص) بردند و حضرت تا صبح روز بیست و سوم ماه رمضان در آنجا باقی ماندند. (6)

تذکراتی درباره آیین شب قدر
آنچه ذکر گردید، نشان از اهمیت فوق العاده حضور در مساجد و احیای در چنین شبهایی دارد؛ اما توجه به این نکته ضروری است که عدم توجه به برخی نکات می تواند آسیبهایی را نیز به همراه داشته باشد که به چند نمونه اشاره می شود:

1. گرچه اولیای الهی بر بیدار نگه داشتن اطفال در شب بیست و سوم اصرار ورزیده اند؛ اما یقیناً این سفارش به معنی اجبار کودکان به دعا و عبادت و راز و نیاز نیست؛ بلکه صِرف بیدار ماندن آنان موجب خیر و برکت و عنایت ویژه خواهد بود. بنابراین، شایسته است در صورت بیدار ماندن کودکان، برنامه ای از طرف والدین ترتیب داده شود که کودکان علاوه بر بیدار ماندن، آزرده نشده و از این شبها خاطره ناخوشایندی به ذهن نسپارند.

2. نکته قابل تأمّل دیگر، تاریک نمودن و خاموش کردن چراغهای مسجد در زمان شروع مراسم مناجات و قرآن بر سر گذاردن است. گرچه شاید این عمل به خودی خود مشکلی نداشته باشد؛ اما به یقین اطفال بسیاری را از این محیط تاریک، همراه با گریه و ناله می ترساند و نه تنها والدین خود را مجبور به ترک مسجد می نمایند؛ بلکه گاه تا مدتها آنان را از مسجد دور می نماید. بنابراین مناسب است نور مسجد مخصوصاً در قسمت بانوان به طور کلی خاموش نگردد.

3. برنامه شبهای قدر در تمامی ایران اسلامی به بهترین نحو برگزار می گردد؛ اما متولیان امر به این مهم توجه داشته باشند که حالات معنوی نمازگزاران و روزه داران به یک اندازه نیست؛ چنانکه امیرمۆمنان(علیهم السلام) می فرماید: «إِنَّ هَذِهِ الْقُلُوبَ لَتَمَلُّ کمَا تَمَلُّ الْأَبْدَانُ؛ (7) به درستی که دلها همانند تنها خسته می شوند.»
بر این اساس، مناسب است برگزاری مراسم شبهای قدر دیرتر از مراسم عادی شبهای رمضان آغاز گردد. دومین نکته، اعلام زمان شروع و زمان اتمام مراسم و نیز زمان دقیق هر یک از برنامه ها (همچون تلاوت قرآن، خواندن نماز قضا، مناجات، دعا، مداحی، سخنرانی و قرآن بر سر گذاردن و …) با استفاده از اطلاعیه و پلاکارد در محدوده مسجد و محل است، تا هر کس با توجه به میل درونی خود در هر برنامه ای که تمایل داشت، شرکت نماید.

سوم آنکه، سعی شود در میان برنامه ها، فاصله ای جهت رفع خستگی، پذیرایی (8) و تجدید وضو به شرکت کنندگان در مراسم داده شود.

4. باید توجه داشت که مسجد محل ذکر و راز و نیاز با خدا است و اولویت با کسانی است که در حال نماز و راز و نیاز می باشند. بنابراین، دست اندرکاران مجاز نیستند در زمان سخنرانی، خواندن ادعیه و … صدای بلندگوها را به حدی بلند نمایند که مزاحم کسانی که مشغول نماز می باشند، گردد.

5. مراسم قرآن سرگرفتن نیز از جمله اعمالی است که مورد تأکید اولیای الهی قرار گرفته است. یکی از بهترین نمونه های قرآن بر سر گذاردن در حرم حضرت معصومه(س) اجرا می گردد؛ چرا که مداحی، روضه خوانی و گاه سینه زنی، قبل یا بعد از مراسم قرآن بر سر گذاردن (طبق برنامه تعیین شده) اجرا می گردد؛ اما مراسم قرآن بر سر گذاردن ظرف مدت چند دقیقه و تنها طبق آنچه از اولیای دین(علیهم السلام) به ما رسیده است، خوانده می شود.

خلاصه آنکه یکی از بهترین زمانها برای دعا و استغفار، شب قدر، و بهترین مکان برای احیای شبهای قدر، مسجد است و دست اندرکاران مسجد، مخصوصاً امام جماعت به عنوان مدیر مسجد موظفند برنامه منظم و دقیقی برای میهمانان طراحی نموده و از هرگونه بی برنامگی و آسیبی که مۆمنین را از فیض این شبها محروم نماید، خودداری نمایند.

پی نوشت ها :

1) مجموعه‏ آثار استاد شهید مطهرى، انتشارات صدرا، قم، ج‏26، ص 531.

2) عیون ‏أخبارالرضا(علیهم السلام)، شیخ صدوق، 2 جلد در یک مجلد، انتشارات جهان، 1378 ق، ج2، ص7.

3) إقبال‏الأعمال، سید على بن موسى بن طاوس، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1367 ش، ص274.

4) همان، ص 186؛ بحارالأنوار، علامه مجلسى، مۆسسة الوفاء، بیروت - لبنان، 1404 ق، ج 95، ص 1460.

5) مجله مبلّغان، شماره 59.

6) امالی، شیخ طوسى، انتشارات دارالثقافة، قم، 1414 ق، ص 676.

7) نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، حکمت 197.

8) برخی متولیان مساجد در بین برنامه‏ها با استفاده از چای، شیرینی، نان و پنیر و … نشاط مۆمنین را استمرار می‏بخشند و خستگی و کسالت برخی را برطرف می‏نمایند.

                                                                                                                                       فرآوری : محمدی

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان  

صفحات: 1· 2