80 درصد بزرگسالانی که به اختلال وسواس مبتلا هستند، علایمی را در کودکی داشته‌اند که به نوعی وسواس را تداعی می‌کرده است.

برخی افراد فکر می‌کنند کودکان به اختلال وسواس مبتلا نمی‌شوند در حالی که تحقیقات نشان می‌دهد 80 درصد بزرگسالانی که به این اختلال مبتلا هستند علایمی را در کودکی داشته‌اند که به نوعی وسواس را تداعی می‌کرده است، همچنین یک تا 2 درصد کودکان مستعد ابتلا به این اختلال هستند.

وسواس به 2شکل فکری و عملی وجود دارد در وسواس فکری فکر مزاحم فرد را درگیر می‌کند و او نمی‌تواند از آن خلاص شود. این افکار در فرد اضطراب ایجاد کرده و منجر به شکل‌گیری وسواس عملی می‌شود. در وسواس عملی فرد مبتلا رفتارهای تکراری انجام می‌دهد که به طور موقت او را آرام می‌کند.

شست‌و شو شایع‌ترین شکل وسواس در کودکان
شایع‌ترین شکل وسواس در کودکان شست‌وشو است برخی کودکان حساسیت خاصی نسبت به خیس شدن لباس‌های خود دارند و واکنش تندی در قبال خیس شدن لباس‌هایشان نشان می‌دهند.

از طرفی ممکن است فرد نسبت به بوی خاصی حساس بوده و این حساسیت را با تهوع و استفراغ نشان دهند. ایجاد چندش و حالت تهوع نسبت به صدای جویدن غذای اطرافیان به ویژه پدر و مادر و برخورد قاشق به دندان از جمله رفتارهای وسواسی در کودکان مبتلا است.

برخی مبتلایان جای خاصی از خانه را به خود اختصاص می‌دهند و چنانچه کسی در آن مکان قرار گیرد عصبانیت و واکنش کودک مبتلا را در پی دارد.

پررنگ‌نویسی نشانه وسواس در کودکان است
برخی از این کودکان وسواس خود را با نوشتن و خواندن درس نشان می‌دهند. دوباره‌نویسی، پررنگ و زاویه‌دار نوشتن، پاک کردن مداوم نوشته‌ها، پاره کردن کاغذ و خواندن مکرر جزو رفتارهای مبتلایان به وسواس است. همچنین برخی از این کودکان چنانچه وسط خواندن زنگ تلفن به صدا در آید ممکن است بگویند می‌خواهند از اول بخوانند زیرا احساس می‌کنند تمامیت شخصیت آنها به خطر افتاده است.

برخی نیز وسواس قرینگی دارند و به مرتب کردن اشیاء، چیدن مکرر و قرار دادن کتابها و وسایل در کیف به شکلی خاص می‌پردازند و اگر این شکل به هم بخورد عصبی می‌شوند.

همچنین برخی مبتلایان ترس از صدمه زدن به خود و دیگران دارند و چنانچه مداد نوک‌تیزی در جامدادی آنها وجود داشته باشد آن را پنهان می‌کنند زیرا می‌ترسند آن را به چشم دوستشان زده و منجر به آسیب زدن به او شوند.

افکار صدمه زدن به دیگران اگر در حد وسواس باشند هرگز اتفاق نمی‌افتد.

آنچه وسواس کودکان و بزرگسالان را از یکدیگر متمایز می‌سازد درگیری کودکان با خانواده است همچنین کودکان مبتلا به وسواس اطمینان‌طلبی خاص دارند بنابراین چنانچه دستهای خود را بشویند از والدین می‌خواهند تا آنها را بو کند و تأیید کند که دستها تمیز است.

وسواس در کودکان با پرخاشگری همراه است زیرا معمولاً بزرگسالان مانع از رفتار وسواسی در کودکان می‌شود.

وسواس در کودکان موقعیتی است
وسواس در کودکان ممکن است موقعیتی باشند مثلاً موقع خوردن غذا در خانه رفتارهای وسواسی وجود داشته باشد اما در مکانهای دیگر این اتفاق نیفتد علت این موقعیتی بودن هنوز شناخته نشده است همچنین هرگاه رفتارهای وسواسی در عملکرد فرد اختلال ایجاد کند اختلال محسوب می‌شود.

برخی کودکان مبتلا به وسواس مقررات و آداب خاصی برای خروج از خانه دارند مثلاً موقع خارج شدن 4 قدم به جلو می‌روند، چند بار فوت می‌کنند و جمله‌ای را به زبان می‌آورند برای انجام این آداب دلیل خاصی وجود ندارد و آنها این رفتارها را به سبب نیفتادن اتفاق خاصی انجام می‌دهند چنانچه والدین مانع از انجام این رفتارها شوند کودک مبتلا وسواس شده و واکنش نشان می‌دهد.

همچنین استفاده از اعداد زوج یا فرد و چسباندن آنها به یکدیگر جزو رفتارهای وسواسی است مثلاً کودکان مبتلا به وسواس از والدین خود می‌خواهند در لیوان آب 3 تکه یخ بیندازند معمولاً دلیل آنها این است که عدد زوج یا فرد بدشانسی می‌آورد همچنین آنها صدای دستگاه‌های صوتی و تصویری را روی عدد خاصی تنظیم می‌کنند این رفتارها در واقع نوعی اعتقادات خرافی دست و پاگیر هستند که زمینه آن را خانواده ایجاد نکرده باشند منظور از زمینه همان فرهنگ غالب در خانواده است.

نقش وراثت و یادگیری در ابتلا به وسواس
وراثت عامل مهمی در ابتلا به این اختلال است همچنین امروز مشخص شده است که بخش‌هایی از مغز مانند کورتکس، تالاموس و هسته‌های قاعده‌ای در مبتلایان به وسواس به لحاظ ساختمان و عملکرد تغییراتی نسبت به افراد عادی دارد بنابراین نباید فرد مبتلا به وسواس را ضعیف قلمداد کرده و او را مقصر بدانیم زیرا در ایجاد اختلال نقشی ندارد.

همچنین نقش یادگیری در ابتلا به وسواس اهمیت زیادی دارد. کودکان در یادگیری رفتارها از بزرگسالان و دیگر همسالان الگوبرداری می‌کنند بهتر است والدین کودکان مبتلا به وسواس به جای آنکه رفتارهای وسواسی را به نظم ارتباط داده و در حضور دیگران از فرزندان خود به عنوان افرادی منظم یاد کنند باید خصوصیات دیگری را در کودک به وجود آورده و آن را تقویت کنند.

در موارد خفیف تا متوسط درمان رفتاری و شناختی به شرط آنکه خانواده نیز پیگیری بوده و کودک انگیزه داشته باشد می‌تواند کمک‌کننده باشد همچنین خانواده نباید انتظار درمان سریع داشته باشند از طرفی چون ممکن است اختلال عودکننده باشد دارودرمانی نیز لازم است.

***میترا حکیم شوشتری، متخصص حوزه بهداشت روان ، فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران

ادامه »

یکی از مسائلی که بین کودکان و نوجوانان مشاهده می‌شود لجبازی آنهاست. لجبازی رفتاری نامطلوب است که به شکل آسیب رساندن به خود و دیگران، دشنام‌گفتن، گریه‌کردن، فریاد کشیدن و شکستن وسایل به چشم می‌خورد. این رفتار در حد کم طبیعی است، اما اختلالی وجود دارد به نام اختلال لجبازی و نافرمانی (ODD) که مهم‌ترین مشخصه آن نافرمانی بیش از حد است.

معمولا رفتارهای منفی گرایانه و لجبازی به‌شکل یکدندگی مستمر، مقاومت در برابر دستورالعمل‌ها و تمایل نداشتن به صلح و سلطه‌پذیری یا جر و بحث با بزرگسالان و همسالان ظاهر می‌شود.

این اختلال بین دو تا ۱۶ درصد کودکان دیده می‌شود و تا قبل از بلوغ در پسران شایع‌تر است و از قبل از هشت سالگی و معمولا تا اوایل نوجوانی دیده می‌شود. برای تشخیص لازم است چهار یا بیش از چهار مورد از نشانه‌های زیر حداقل به مدت شش ماه دوام داشته باشد:

براحتی از کوره در می‌رود، با بزرگسالان مشاجره می‌کند، به طور فعال از انجام خواسته‌ها سرپیچی می‌کند، قواعد و مقرراتی را که بزرگسالان اعلام می‌کنند، نادیده می‌گیرد، از روی عمد موجب ناراحتی دیگران می‌شود، دیگران را به خاطر اشتباهات یا بدرفتاری خودش سرزنش می‌کند، حساس و زودرنج است، خشمگین و اوقات تلخ است، کینه‌توز و انتقامجو است .

عوامل مختلفی از قبیل فضای خانواده؛ تعارضات و مشاجراتی که بین پدر و مادر وجود دارد؛ نوع ارتباط والد ـ فرزند؛ عدم برخورداری از نظم و برنامه‌های تفریحی و قوانین سختگیرانه والدین از جمله عوامل موثر در بروز این اختلال است.

برای درمان لازم است در گام اول به شناسایی علل بروز رفتار لجبازی پرداخت. همچنین لازم است تعداد دفعات و مدت زمانی که فرد لجبازی می‌کند، ثبت شود. برای درمان لازم است این مهارت‌ها در کودک تقویت شود:

ـ آموزش رفتار قاطعانه و نه لجبازانه به کودک.

ـ کمک به استقلال کودک و نظرسنجی از او برای انجام اموری از قبیل انتخاب لباس و نوع بازی

ـ تمرین صبور بودن و جلوگیری از شتاب دادن به کارهای کودک (مثلا برای انجام هر کاری از قبیل حاضر‌شدن، استحمام و مسواک کودک را شتابزده نکنیم.)

ـ نادیده گرفتن لجبازی‌های کودک

ـ تسلیم نشدن در مقابل خواسته‌های نامعقول و رشوه ندادن به کودک (گاهی والدین به خستگی می‌رسند و برای این‌که کودک داد و بیداد خود را متوقف کند، به او رشوه می‌دهند.)

ـ استفاده از خانواده درمانی برای بهبود شرایط و روابط خانوادگی در صورت لزوم

ـ بیان دلایل منطقی برای درخواست‌هایی که از کودک دارید (اجتناب از این‌که بدون ارائه دلیل منطقی فقط به کودک گفته شود چون من می‌گویم باید اطاعت کنی.)

ـ اجتناب از تهدید کودک

ـ آموزش فواید رعایت قوانین

ـ آموزش سیستم برنده ـ برنده به کودک (لازم است به کودک بگویید خود او راه‌حلی ارائه دهد که هم خود او را راضی کند و هم والدینش از راه حل پیشنهادی راضی باشند) در این شرایط خود کودک معمولا راه‌هایی را پیشنهاد می‌دهد که می‌تواند کمک کند تا از لجبازی او کاسته شود.

ـ به روانپزشک مراجعه و در صورت تجویز از مداخلات دارویی همراه رفتار درمانی استفاده شود.

منبع: جام جم آنلاین

یکی از مهم ­ترین وظایف ما در قبال فرزندان­، تکریم شخصیّتی آن ها است. تکریم شخصیّت مهم ­ترین عاملی است که موجب دوری فرزندان ما از هر گونه پستی و تن ­دادن به گناه و معصیّت می شود.

وقتی فرزندان ما احساس ارزشمندی و کرامت نفس پیدا کردند، در جاده ­ای قرار گرفته­ اند که به تدریج خود را در قلّه ­ای از شخصیّت خواهند دید و از آن جایگاه بالا به خود و دنیا می­ نگرند. آن ها واقعیّت دنیا را ـ که از پستی و حقارت گرفته شده ـ خواهند دید و شخصیّت و کرامت خود را ـ که عطیّه­ ای الهی است ـ به جلوه­ های زودگذر و پوچ دنیا نخواهند فروخت.

چنین شخصی خود را بالاتر و بزرگتر از آن می ­بیند که دل به دنیای فانی ببندند. به همین دلیل به تدریج حبّ دنیا که منشأ تمام خطاها است از وجودشان بیرون خواهد رفت و شیفته­ ی فضائل اخلاقی و کرامات معنوی خواهند شد.

اما اگر فرزندان ما کرامت نفس و احساس ارزشمندی خود را از دست بدهند با دنیا که از ریشه­ ی «دُنُوّ» و پستی است هم­ آغوش شده و به تدریج، آمادگی پذیرش هرگونه پستی و بی ­شخصییتی را به دست خواهند آورد.

با این بیان روشن می ­شود که اگر بتوانیم با امید به الطاف الهی فرزندانمان را در سیر کرامت نفس قرار دهیم، بزرگ ­ترین خدمت را در حقّ آنها کرده ­ایم و اگر با آن ها به گونه ­ای رفتار کردیم که عزّت و کرامت نفسشان را از دست بدهند، بزرگ ­ترین خیانت را در حقّشان مرتکب شده و عاقّ فرزندان خود خواهیم شد.

ادامه »

یکی از مهم ­ترین وظایف ما در قبال فرزندان­، تکریم شخصیّتی آن ها است. تکریم شخصیّت مهم ­ترین عاملی است که موجب دوری فرزندان ما از هر گونه پستی و تن ­دادن به گناه و معصیّت می شود.

وقتی فرزندان ما احساس ارزشمندی و کرامت نفس پیدا کردند، در جاده ­ای قرار گرفته­ اند که به تدریج خود را در قلّه ­ای از شخصیّت خواهند دید و از آن جایگاه بالا به خود و دنیا می­ نگرند. آن ها واقعیّت دنیا را ـ که از پستی و حقارت گرفته شده ـ خواهند دید و شخصیّت و کرامت خود را ـ که عطیّه­ ای الهی است ـ به جلوه­ های زودگذر و پوچ دنیا نخواهند فروخت.

چنین شخصی خود را بالاتر و بزرگتر از آن می ­بیند که دل به دنیای فانی ببندند. به همین دلیل به تدریج حبّ دنیا که منشأ تمام خطاها است از وجودشان بیرون خواهد رفت و شیفته­ ی فضائل اخلاقی و کرامات معنوی خواهند شد.

اما اگر فرزندان ما کرامت نفس و احساس ارزشمندی خود را از دست بدهند با دنیا که از ریشه­ ی «دُنُوّ» و پستی است هم­ آغوش شده و به تدریج، آمادگی پذیرش هرگونه پستی و بی ­شخصییتی را به دست خواهند آورد.

با این بیان روشن می ­شود که اگر بتوانیم با امید به الطاف الهی فرزندانمان را در سیر کرامت نفس قرار دهیم، بزرگ ­ترین خدمت را در حقّ آنها کرده ­ایم و اگر با آن ها به گونه ­ای رفتار کردیم که عزّت و کرامت نفسشان را از دست بدهند، بزرگ ­ترین خیانت را در حقّشان مرتکب شده و عاقّ فرزندان خود خواهیم شد.

ادامه »