حجت‌الاسلام حمید احمدی‌جلفایی به تشریح جایگاه، موقعیت و شخصیت حضرت رباب سلام‌الله‌علیها به عنوان یکی از زنان معروف و پرنقش کربلا پرداخت و با بیان این‌که او از محبوب‌ترین و مقرب‌ترین همسران امام حسین علیه‌السلام بود، گفت: رباب، دختر امریءالقیس، از مسیحیان شام بود که در زمان خلیفه دوم اسلام می‌آورد. مادر او نیز هند دختر ربیع بن مسعود بود؛ بعدها که این خانواده مسلمان شدند، امام حسین علیه‌السلام با دختر ایشان، رباب ازدواج می‌کند.
اشعار امام حسین علیه‌السلام برای حضرت رباب سلام‌الله‌علیها
او با اشاره به آن‌چه از صحبت‌های امام حسین علیه‌السلام نقل شده و در تاریخ آمده است، گفت: از این سخنان به خوبی فهمیده می‌شود که امام حسین علیه‌السلام، رباب را به عنوان محرم دل و رفیق خود در کربلا به همراه داشتند. بر اساس آن‌چه در مصادری مانند طبقات الکبری، نسب قریش، تاریخ دمشق، مقاتل الطالبیین، الأغانی و بحارالانوار آمده است، امام علیه‌السلام در وصف حضرت رباب و دخترشان سکینه سلام‌الله‌علیهما جملات و اشعاری می‌فرمایند که نشان‌دهده علاقه فراوانشان به این دو بزرگوار است: «من دنیایی را دوست دارم که مهمان آن سکینه و رباب باشند. من سکینه و رباب را دوست دارم و از مالم می‌گذرم و هیچ سرزنش‌کننده‌ای در این مسیر مرا سرزنش نمی‌کند و…»
امامان ما، از دختران و همسران خود به صراحت نام برده و آن‌ها را به زیبایی می‌ستودند
این استاد حوزه به درس‌های نهفته در این برخوردها اشاره کرد و اظهار داشت: آن‌چه از این‌گونه اشعار و حتی نوع برخورد پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و سایر امامان برمی‌آید آنست که ایشان از دختران و همسران خود به صراحت نام برده و حتی آنان را به زیبایی ستوده‌اند و گاه لقب‌هایی که دلالت بر زیبارویی و زیباباطنی دارد را نیز برای ایشان به‌کار برده‌اند؛ این حرکت، نگاه سنتی و افراطی و ناشی از جمود برخی از افرادی که سعی دارند نگاه خود را به دین تحمیل کنند و بقبولانند که بردن اسم زن بد است را زیر سؤال می‌برد؛ یا این دیدگاه زن‌ستیزانه که نباید از زن تعریف کرد و اگر از او تعریف کنی او پررو خواهد شد را به چالش می‌کشد.
این پژوهشگر تاریخ ادامه داد: این دو نگرش با توجه به مطالعه دقیق نمونه‌های رفتاری اهل بیت علیهم‌السلام از نظر اسلام باطل هستند و حتی بر اساس برخی نقل‌ها با اندیشه‌های عرب جاهلی تطابق دارند؛ درحالی‌که اهل بیت علیهم‌السلام به این دیدگاه‌های افراطی اهمیتی نمی‌دادند و از زنان قابل تقدیر نام می‌بردند و این محدود به حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها که بانوی معصوم اهل بیت علیهم‌السلام بودند نیز نمی‌شد. پیغمبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم از همسران خود نام می‌بردند و القاب ایشان را نزد اصحاب به زبان می‌آوردند و سایر ائمه علیهم‌السلام نیز همین‌گونه رفتار می‌کردند. همچنین امام کاظم علیه‌السلام به همسر خود، مادر امام رضا علیه‌السلام، لقب نجمه داده بودند؛ این‌گونه رفتارها هم نشانه تقدیر و تشکر و قدردانی از زنانی است که شایسته تقدیر بودند و هم نشانه محبت است.
رباب سلام‌الله‌علیها زنی زیبارو، بافضیلت، خردمند، شاعره و خطیبه
احمدی‌جلفایی در ادامه به ویژگی‌های حضرت رباب سلام‌الله‌علیها اشاره کرد و گفت: گزارش‌هایی که از مادر علی اصغر علیه‌السلام آمده است عمدتاً رباب را زنی زیبارو، بافضیلت، خردمند، شاعره و خطیبه مطرح می‌کنند؛ مانند دخترشان سکینه سلام‌الله‌علیها که این زیبایی، ادب و غریزه شاعری را از پدر و مادر خود به ارث برده بودند. از حضرت رباب سلام‌الله‌علیها شعرهایی در عزای امام حسین علیه‌السلام به جای مانده که ادبا و شعرای مختلف در کتب خود ذکر کرده و به فصاحت و بلاغت آن استناد جسته‌اند.
پرمصیبت‌ترین بانوی کربلا
مؤلف کتاب موسوعه حجاب و عفت، با اشاره به رابطه نزدیک امام حسین علیه‌السلام و حضرت رباب سلام‌الله‌علیها و این‌که شاید امام علیه‌السلام نگفته‌های خود را در ماجرای کربلا با ایشان در میان می‌گذاشتند، توضیح داد: رباب در همه لحظه‌ها و مصایب کربلا همراه امام حسین علیه‌السلام بود و شاید یکی از پرمصیبت‌ترین مادران کربلا به‌شمار بیایند؛ چراکه هم شاهد اسیرشدن فرزندان خود بود و هم بنابر نقل‌های معتبر و اعتقاد مورخان، دو فرزند کوچک خود را در کربلا از دست داد: عبدالله رضی که طفلی در حد خردسالی و شیرخوارگی بود و زمانی که در دامن امام حسین علیه‌السلام نشسته بود تیری به او اصابت کرده و به شهادت رسید و دیگری علی اصغر علیه‌السلام که طفل شیرخواری بود و هدف تیر دشمن قرارگرفت و به شهادت می‌رسد.
سوگواری ممتد رباب سلام‌الله‌علیها پس از عاشورا
او با تأکید بر مصیب‌دیدگی رباب بیان کرد: ازاین‌روست که تنها کسی که بعد از واقعه عاشورا، از او سوگواری ممتد در حد یک سال نقل شده است، رباب سلام‌الله‌علیها است. حتی برخی منابع مانند الکامل فی التاریخ گفته‌اند که او آنقدر سوگواری کرد، در سایه ننشست و آب نخورد تا در انتها در اثر این مصیبت از دنیا رفت. البته برخی منابع بسیار ضعیف مرگ او را قبل از عاشورا دانسته‌اند که به خاطر ضعفشان قابل استناد نیستند. در برخی از نقل‌ها آمده است که رباب بعد از عاشورا، خواستگارانی نیز داشت، اما نپذیرفت و گفت من پدرشوهری جز رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم برای خود نخواهم گزید.
فرزندان رباب سلام‌الله‌علیها کدام‌اند؟
احمدی‌جلفایی در مورد فرزندان حضرت رباب سلام‌الله‌علیها گفت: طبق تحقیق صورت‌گرفته سه فرزند او عبدالله، علی اصغر و سکینه در کربلا حضور داشتند. هرچند در بیشتر منابع و معروف‌ترین آن‌ها به علی اصغر علیه‌السلام اشاره شده است. حضور علی اصغر علیه‌السلام در کربلا اثبات شده است و حرفی در مورد حضور و شهادت او وجود ندارد، اما در برخی و شاید بیشتر منابع از فرزند خردسال دیگری به نام عبدالله نیز یاد شده است که در بعضی نقل‌ها مادرش را شهربانو و یا افراد دیگر ذکر کرده‌اند و برای او نیز قضیه مصیبت‌باری گزارش شده است.
این پژوهشگر تاریخ اسلام افزود: البته اختلاط این نقل‌ها به احتمال‌های گوناگونی منجر شده است. برخی گفته‌اند نام علی اصغر در منابع متعبر نیست و مراد از طفل شیرخوار همان عبدالله است، دلایلی هم بر این قول بیان می کنند مانند آن‌که نام علی اصغر در زیارت ناحیه مقدسه نیامده و زمانی که از کودک شیرخوار یاد می‌شود تنها نام عبدالله بن حسین علیه السلام ذکر شده است: «السَّلَامُ عَلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَینِ الطِّفْلِ الرَّضِیعِ الْمَرْمِی الصَّرِیعِ الْمُتَشَحِّطِ دَماً الْمُصَعَّدِ دَمُهُ فِی السَّمَاءِ الْمَذْبُوحِ بِالسَّهْمِ فِی حَجْرِ أَبِیهِ لَعَنَ اللَّهُ رَامِیهُ حَرْمَلَةَ بْنَ کاهِلٍ الْأَسَدِی وَ ذَوِیهِ.» سلام بر عبدالله بن حسین علیه السلام که کودکی شیرخواره و تیرخورده بود و خون او به آسمان پرتاب شد و بعد لعنت به حرمله گفته می‌شود. دلیل دیگر ایشان آنست که در منابع متأخر مانند روضه الشهدا نام علی اصغر علیه‌السلام به عنوان فرزند امام حسین علیه‌السلام آمده است، اما در منابع قدیمی تنها نام عبدالله با لقب رضیع به معنای شیرخوار آمده است و در کتب قدیمی، تنها در یکی از چاپ‌های مقتل ابی مخنف اسم علی اصغر به عنوان طفلی شیرخوار بیان شده است که این منبع نه تنها منبع ضعیفی است، بلکه سندی را نیز ذکر نکرده و در نسخه‌های دیگر این کتاب نیز نامی از علی اصغر علیه‌السلام برده نشده است. در کتاب تاریخ بلعمی نیز گزارشی نقل شده است که عبدالله رضیع، طفلی یک ساله بوده است. همچنین برخی احتمال داده‌اند که عبدالله کنیه علی اصغر علیه‌السلام باشد و این دو یک نفر باشند.
علی و عبدالله؛ دو طفل شیرخوار امام حسین علیه‌السلام
احمدی‌جلفایی در ادامه با اشاره به مطالعه دقیق آن‌چه در مورد طفل کوچک امام حسین علیه‌السلام در کربلا وجود دارد، گفت: اگر ما این نقل‌ها را بدون درنظر گرفتن نام کودک دوره کنیم، می‌بینیم که چند دسته‌اند: برخی از نقل‌ها مانند نقل ابی مخنف از تاریخ بلعمی، این طفل را یک ساله خطاب می‌کند. دسته دیگر مثل لهوف، اخبار الطوار، تذکره الخواص و مانند آن از طفل خردسالی یاد می‌کنند که امام حسین علیه‌السلام به دستانشان گرفته بود و تیر خورد و شهید شد، اما نامی از طفل نمی‌برند، اما بیشتر منابع مانند مثیر الاحزان، مقاتل الطالبیین، تاریخ طبری، ارشاد که جزو تواریخ محکم‌تر واقعه عاشورا به حساب می‌آیند، یا به طفلی که در دامن امام نشسته بود و تیر خورد اشاره دارند، یا او را به عنوان طفلی خردسال مطرح می‌کنند. برخی از منابع نیز به نام عبدالله اشاره کرده و برخی بدون نام از او یاد می‌کنند. همچنین برخی منابع به شیرخوردن این طفل اشاره دارند.
او با بیان این‌که در تمام این تواریخ یک منشأ اشتباه مشاهده می‌شود، تشریح کرد: منشاء شهیدشدن هر دو شخصیت بسیار مشابه هم است و در هر دو روایت تیر حرمله باعث شهادت شده و امام خون ایشان را به دست گرفته و به هوا می‌پاشند. این‌ها بیشتر این جنبه را تقویت می‌کند که هر دو یک نفر هستند که یا نامش علی اصغر است و لقبش عبدالله و یا چون علی اصغر در منابع متأخر آمده، نامی تحریف‌شده است.
این استاد حوزه با اشاره به این‌که تأکید بر نام علی اصغر در منابع متأخر، یکی‌بودن عبدالله و علی اصغر را به عنوان تنها فرزند شیرخوار در کربلا زیر سؤال می‌برد، گفت: ما از یک طرف شاهد تصریح به اسم علی اصغر در برخی منابع معتبر مانند مطالب السوؤل و مناقب ابن شهر آشوب و لباب الانساب هستیم که مصیبت هر دو بزرگوار را به عنوان دو شخصیت مستقل ذکر کرده‌اند و در مورد علی اصغر علیه‌السلام تصریح داشته‌اند که امام حسین علیه‌السلام او را با دستان خود بالا برد و تیری به گلوی او اصابت کرد و در قضیه دوم با صراحت به نام عبدالله اشاره داشته و می‌گویند در دامن امام حسین علیه‌السلام بود که تیری به او اصابت کرد و او را به شهادت رساند.
این پژوهشگر تایخ در پایان خاطرنشان کرد: در نتیجه باید گفت که هرچند به طور قطع نمی‌توان به این قضیه رسید، اما جانب احتیاط در این مطالب آن است که این دو، دو شخصیت مستقل بودند که هر دو قابل احترام‌اند؛ به‌ویژه آن‌که در منابع قدیمی که به ذکر نام فرزندان امام حسین علیه‌السلام پرداخته‌اند هم به نام عبدالله تصریح شده است و هم علی اصغر علیه‌السلام. هرچند در مورد این‌که نام مادر عبدالله رباب است یا خیر اختلافاتی وجود دارد، اما بیشتر منابع بر این نکته که مادر او نیز رباب بود، تصریح دارند.
منبع: مهرخانه
